فضایل و ویژگی هاى رمضان نسبت به دیگر ماه ها  و اسرار آن میدان گسترده‏اى است. بنابراین کسى که می‏خواهد از درِ شناخت در این زمینه وارد شود و آگاهى به دست بیاورد، لازم است این شناخت را از طریق نصوص صحیح شریعت جستجو کند. به راستى فضایل روزه و اسرار آن تا حدى زیاد […]

فضایل و ویژگی هاى رمضان نسبت به دیگر ماه ها  و اسرار آن میدان گسترده‏اى است. بنابراین کسى که می‏خواهد از درِ شناخت در این زمینه وارد شود و آگاهى به دست بیاورد، لازم است این شناخت را از طریق نصوص صحیح شریعت جستجو کند.

به راستى فضایل روزه و اسرار آن تا حدى زیاد است که قابل شمارش نیستند. برخى از آن‏ها عبارتند از:

۱- روزه رکن بزرگى از ارکان دین اسلام است. بناى اسلام بدون آن استوار و پایدار نمى‏شود و مادام که آدمى به فرض بودن آن اقرار نکند، ایمانش نیز ثابت نخواهد شد. پیامبرص فرمود:

«اسلام بر پنج پایه بنا شده است:

۱- گواهى دادن به اینکه معبودى بحق جز اللّه وجود ندارد و محمد بنده و فرستاده اوست.

۲- برپا داشتن نماز.

۳- دادن زکات.

۴- به ‏جاى آوردن حج خانه خدا.

۵- گرفتن روزه ماه رمضان». (البخاری ۸. مسلم ۱۶).

۲- روزه گرفتن در ماه رمضان و قیام در شب‌هاى آن – به خصوص شب قدر آن هم از روى ایمان و طلب اجر و پاداش از خداوند، بدون شک بر صداقت ایمان و اخلاص عملِ شخص دلالت مى‏کند. بدین سبب، به او مژده داده شده که گناهان گذشته‏اش مورد بخشش خداوند قرار مى‏گیرند. پیامبر فرمود:

«کسى که ماه رمضان را از روى ایمان و به امید دریافت اجر و پاداش از خداوند روزه بگیرد، تمامى گناهان گذشته‏اش بخشوده مى‏شوند». (متفق علیه، البخاری ۳۸. مسلم ٧۶۰۰).

همچنین فرمود:

«کسى که در ماه رمضان از روى ایمان و به امید دریافت اجر و پاداش از خدا، قیام کند تمامى گناهان گذشته‏اش بخشوده مى‏شوند». (متفق علیه، البخاری ۳٧. مسلم ٧۵٩).

همچنین ‏فرمود: «کسی که در شب قدر از روى ایمان و به‏امید دریافت اجر و پاداش از خدا قیام کند، تمامى ‏گناهان گذشته‏ اش  بخشیده مى ‏شوند». (متفق علیه، البخاری ۳۵. مسلم ٧۶۰).

۳- پاداش هیچ عمل و عبادتى از عبادت‌هاى انسان با روزه برابرى نمیکند؛ چون در روزه، راز و رمز اخلاص براى خدا نهفته است. به خاطر همین اجر و پاداش آن بر تمامى عبادت‌ها غلبه کرده و برترى یافته است.

پیامبر فرمود:

«تمامى کارها و عبادات انسان چندین برابر افزوده مى‏شوند. هر نیکى ده تا هفتصد برابر اجر دارد.

خداوند می فرماید: بجز روزه، زیرا روزه مخصوص من است و من پاداش آن را میدهم، (چون بنده) شهوت و طعامش را به خاطر (دستور) من ترک می کند». (تخریج آن گذشت).

۴- روزه وسیله نگهدارى از گناهان و سپر نفس روزه‏دار در برابر پیروى از خواهش‌هاى نفسانى در دنیا و در برابر عذاب خدا در روز رستاخیز است. روزه دژى مستحکم براى روزه‏دار در برابر دام فریب شیطان است. پیامبر فرمود: «الصّوم جنّه»روزه سپرى است. (تخریج آن گذشت).

۵- روزه به طور موقتى شهوت فرج را قطع مى ‏کند و پاکدامنى و پاکى به بار می ‏آورد. پیامبر در مقام سفارش به جوانان اسلام فرمود:

«اى ‏گروه جوانان، هر کدام از شما توانایى ازدواج را دارد، پس ازدواج کند. ازدواج، براى چشم‏ پوشى بهتر و کنترل کننده شهوت فرج است و کسى که توانایى آن را ندارد، بر او لازم است که روزه بگیرد، چون شهوت را از بین مى‏برد». (متفق علیه، البخاری۱٩۰۵. مسلم ۱۴۰۰).

۶- روزه، روح و روان روزه‏دار را پاک مى‏کند و زبان و اعضاى بدنش را از سخنان دروغ یا به کار بردن نیرنگ، باز می‏دارد. پیامبر  فرمود:

«هرگاه یکى از شما روزه گرفت، بیهوده سخن نگوید و کار جاهلانه انجام ندهد. پس اگر کسى او را دشنام داد یا با او کشمکش کرد و درگیر شد، بگوید: من روزه هستم». (متفق علیه، البخاری ۱۸٩۴. مسلم ۱۱۵۱).

همچنین فرمود: «کسى که سخنان دروغ و عمل کردن به آنها را ترک نکند، خداوند هیچ نیازى ندارد که خوردنى و نوشیدنى ‏اش را ترک کند». (البخاری ۱٩۰۳۳).

٧- روزه، به خاطر محقق شدن فضیلت صبر با آن، بر سایر عبادت‌ها برترى دارد. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «روزه نصف صبر است». (الترمذی ۳۵۱٩. ابن ماجه ۱٧۴۵۵).

۸- ریان، درى از درهاى بهشت است که مخصوص داخل شدن روزه‏داران است.

پیامبر فرمود:

«در بهشت درى است که به آن ریان گفته مى‏شود. در روز رستاخیز فقط روزه ‏داران از آن در داخل بهشت مى‏ شوند و کسى غیر از آنان از آن در داخل نمى ‏شود. (در رستاخیز) سؤال مى‏ شود: روزه ‏داران کجا هستند؟ همه روزه‏ داران واقعى برمى‏ خیزند و از آن در داخل بهشت مى‏ شوند و کسى غیر از آنان از آن در داخل نمى ‏شود. هرگاه همه داخل شدند در بسته مى ‏شود تا کسى دیگر نتواند از آن داخل شود». (متفق علیه، البخاری ۱۸٩۶. مسلم ۱۱۵۲).

٩- بوى دهان شخص روزه ‏دار در نزد خدا از بوى مشک خوش ‏تر است. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:

«لخلوف فم الصائم أطیب عند اللّه من ریح المسک». (تخریج آن گذشت).

معناى «خَلُوف» یا به نقل از مسلم «خُلفه» تغییر بوى دهان روزه‏دار است، به خصوص بعد از زوال خورشید.«بوى دهان شخص روزه‏دار در نزد خدا از بوى مشک خوش ‏تر است».

۱۰- براى روزه‏دار دو خوشحالى هست.

پیامبر فرمود:

«براى روزه‏دار دو خوشحالى است که با آنها خوشحال مى ‏شود:

۱- هرگاه افطار کند، با افطار کردنش خوشحال مى‏شود.

۲- هرگاه پروردگارش را ملاقات کند، به خاطر داشتن عبادت روزه خوشحال مى‏شود». (تخریج آن گذشت).

۱۱- روزه‏ دارى از حالت ‏هاى اختصاصى پذیرش دعاست و دعا در آن حالت پذیرفته مى ‏شود.

خداوند متعال مى ‏فرماید:

﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِیٓ أُنزِلَ فِیهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡیَصُمۡهُۖ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّهٞ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَۗ یُرِیدُ ٱللَّهُ بِکُمُ ٱلۡیُسۡرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُکۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّهَ وَلِتُکَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰکُمۡ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ١٨۵ وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌۖ أُجِیبُ دَعۡوَهَ ٱلدَّاعِ إِذَا دَعَانِۖ فَلۡیَسۡتَجِیبُواْ لِی وَلۡیُؤۡمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمۡ یَرۡشُدُونَ١٨۶[البقره: ۱۸۵-۱۸۶].

در عبارت آیه بیندیش که چگونه خداوند پذیرش دعا را بعد از فریضه روزه بیان کرده است.

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «دعاى سه نفر رد نمى ‏شود:

۱- دعاى روزه ‏دار هنگام افطار کردن،

۲- دعاى حاکم دادگر،

۳-دعاى مظلوم». (الترمذی ۳۵٩۸۸).

۱۲- روزه، انسان مسلمان را، براى اقتدا کردن به بخشندگى فراوان پیامبرص در ماه رمضان، فرا مى‏خواند.

«پیامبر بخشنده ‏ترین مردم بود، به خصوص در ماه رمضان وقتى که جبریل او را ملاقات مى‏کرد، بخشنده‏تر از هر زمانى بود». (متفق علیه، البخاری ۱٩۰۲۲. مسلم ۲۳۰۸).

۱۳- از فضیلت‌هاى دیگر روزه این است که در بهترین ماه‌ها فرض شده است. فضایل ماه مبارک رمضان قابل شمارش نیستند. اما شاید بیان برخى از فضایل ماه رمضان در اینجا مناسب باشد تا روح و روان، با یادآورى آن به پرواز در آید و اوج بگیرد و یاد و خاطره رمضان تجدید گردد.

رمضان ماه بهار قرآن است؛ چون آغاز نزول وحى در این ماه بود که در شب مبارک قدر، قرآن به طور کلى از لوح محفوظ به بیت العزه در آسمان دنیا فرو فرستاده شد. سپس در مدت بیست و سه سال، دوره نبوت، قرآن بخش بخش و تدریجى بر قلب پیامبر فرو فرستاده شد قول به سه بار نازل شدن قرآن از ابن‏عباس به طور موقوف نقل شده است. (ابن کثیر ص ۱۸۵۸۸).

پوشیده نیست که حدیث موقوف در اینجا حکم مرفوع را دارد.

آغاز این بخش بخش نازل شدن هم در شب مبارک قدر در ماه رمضان بود. خداوند می ‏فرماید:

﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِیٓ أُنزِلَ فِیهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ

[البقره: ۱۸۵]. میفرماید: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِی لَیۡلَهٖ مُّبَٰرَکَهٍۚ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ﴾ [الدخان: ۳].

ترجمه :

«که ما آن را در شبى پر برکت (شب قدر در ماه رمضان) نازل کردیم؛ ما همواره انذارکننده (کافران و مشرکان و ظالمان، با ارسال پیامبران و کتب آسمانی به سوى‏شان) بوده‏ایم».

می فرماید:

﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِی لَیۡلَهِ ٱلۡقَدۡرِ﴾ [القدر: ۱].

ترجمه:

«ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم». رمضان ماهى است که در آن روزه فرض شده است. خداوند میفرماید: ﴿فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡیَصُمۡهُۖ﴾[البقره: ۱۸۵].

پیامبر در جواب اعرابى‏ اى که درباره روزه فرض از او سؤال کرد، فرمود:

«روزه رمضان (بر تو فرض است)، مگر اینکه (با اشتیاق خودت) بیشتر از آن، روزه (سنت) بگیرى». (متفق علیه، البخاری ۱۸٩۱. مسلم ۱۱۱).

رمضان شبى در خود گنجانده که عبادت کردن در آن از عبادت کردن در هزار ماه بهتر است. میدانیم که هزار ماه، بیشتر از هشتاد و سه سال است (یعنى به اندازه عمر یک انسان). آن شب مبارک در یکى از شب‌هاى فرد دهه آخر رمضان است.

خداوند مى‏ فرماید:

﴿لَیۡلَهُ ٱلۡقَدۡرِ خَیۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ﴾[القدر: ۳].

«شب قدر بهتر از هزار ماه است».

پیامبر فرمود:

«آن شب را در شب‌هاى فرد دهه آخر رمضان جستجو کنید». (متفق علیه، البخاری ۸۱۳. مسلم ۱۱۶٧).

ماه رمضان ماهى است که اهل نیکى و بخشش در آن (به رحمت خدا) نزدیک مى‏ شوند و انسان هاى بد کار و شرور (از رحمت خدا) دور مى ‏شوند، درهاى جهنم بسته و درهاى بهشت باز مى‏ شوند و بسیارى از بندگان خدا از آتش جهنم آزاد مى ‏شوند و این کار (آزاد شدن) در همه شب‌هاى رمضان انجام می گیرد.

پیامبرص فرمود:

«وقتى که رمضان فرا می‏رسد در نخستین شب آن شیاطین و جنیان سرکش به غل و زنجیر بسته مى‏شوند و درهاى جهنم بسته می ى‏شوند و هیچ درى از آن‏ها باز نمی‏ماند و درهاى بهشت باز می ‏شوند و هیچ درى از آنها بسته نمی ماند، هاتفى ندا سر می‏دهد که ‏اى جوینده خیر و نیکى به پیش! و اى جوینده شر و بدى دست نگه‏دار! خداوند بندگان آزاد شده‏اى از آتش جهنم دارد و این کار در همه شب‌هاى رمضان انجام مى‏گیرد». (الترمذی ۶۸۲).

بار الها! ما را با شرف دیدن و دریافتن فضیلت این ماه با عظمت گرامى بدار، از برکات آن بر ما نازل بفرما و ما را از آن محروم مگردان، درهاى رحمتت را به روى ما بگشا و با موفق گرداندن ما به روزه گرفتن در رمضان و قیام شب‌هاى آن از روى ایمان و امید به دریافت اجر و پاداش بر ما منت بنه و آن را با مغفرت و بخشش و رحمت خودت براى ما به پایان برسان و با آزاد کردن گردن‏هاى ما از آتش جهنم در شب‌هاى مبارک رمضان بر ما منت بنه. آمین.