سرزمین هند همواره شاهد شخصیت‌های شاخص و تاریخ سازی در عرصه علم، عرفان و ادب بوده است؛ یکی از این شخصیت‌های فراموش ناشدنی و ماندگار، علامه حبیب الرحمن اعظمی است که وی دانشمندی بی بدیل، محدثی بلند پایه، محقق و نویسنده‌ِ چیره دست بود. ایشان خدمات شایانی در زمینه‌های مختلف علوم حدیث، تفسیر و دیگر […]
سرزمین هند همواره شاهد شخصیت‌های شاخص و تاریخ سازی در عرصه علم، عرفان و ادب بوده است؛ یکی از این شخصیت‌های فراموش ناشدنی و ماندگار، علامه حبیب الرحمن اعظمی است که وی دانشمندی بی بدیل، محدثی بلند پایه، محقق و نویسنده‌ِ چیره دست بود. ایشان خدمات شایانی در زمینه‌های مختلف علوم حدیث، تفسیر و دیگر علوم اسلامی، از خود به جا گذاشت.
ولادت و تحصیلات
وی به سنه ۱۳۱۹هـ در شهرستان مئو از استان یوبی شمال هند در خانواده‌ی مدین پا به عرصه‌ی وجود نهاد. پدرش عالم دین و منزل پدرش نخستین مدرسه وی به شمار می‌آید. دروس ابتدائی را از اساتید محله خود دریافت، سپس علوم فقه، حدیث، لغت عربی و منطق را از محضر علمای بزرگ زمانش؛ همچون مولانا عبدالغفار بن عبدالله، شاگرد مولانا رشید احمد گنگوهی حاصل کرد. ایشان بعدها به دارالعلوم دیوبند پیوست و از محضر بزرگانی؛ چون امام العصر علامه انور شاه کشمیری، مولانا سید اصغر حسین، مفتی عزیز الرحمن دیوبندی، مولانا شبیر احمد عثمانی و مولانا کریم بخش سنبلی علوم حدیث، تفسیر، منطق، ادب و علم بیان را دریافت.
ایشان در سال ۱۳۳۹هـ دانش آموخته شد و در مدرسه دارالعلوم مئو به تدریس فقه و علوم عربی بر گماشته شد؛ سپس به ترتیب در مدارسی؛ همچون جامعه مظهر العلوم مئو، متفاح العلوم آن شهر و دارالعلوم ندوه العلماء به سمت تدریس در علوم عالیه نایل گشت.
سفرهای علمی و حدیثی
ایشان چندین مرتبه جهت تحقیق و برسی و طباعت دست آورده‌های علمی خود به کشورهای عربی سفر نمود. علامه موصوف چندین بار به سرزمین حجاز برای ادای مناسک حج مشرف گشت. همچنین به شهرهای کویت، دمشق، صیدا، بعلبک حلب، لاذقیه، بحرین و بلاد شام سفرهای داشتند.
این سفرهای در زندگی ایشان باعث انقلاب فکری و تحول علمی قرار گرفتند. در این اسفار بسیاری از علمای بلند پایه از ایشان اجازه روایت حدیث دریافت نمودند؛ مانند: شیخ عبدالعزیر بن باز، دکتور عبدالحلیم (شیخ سابق ازهر)، شیخ حسنین محمد مخلوف، علامه خیرالدین زرکلی، شیخ مصطفی زرقاء و مفتی اعظم لبنان شیخ حسن خالد.
خدمات
مولانا اعظمی به مدت پنج سال عضو کنفرانس شرعی استان اترابرادیش و از ارکان مجلس شورای عالی دارالعلوم دیوبند و جمعیت علمای هند بودند؛ نامبرده نیز عضو هیئت‌های دیگر جهانی بودند.
مولانا از منظر شخصیت‌های جهانی
دکتر عبدالحلیم محمود، شیخ سابق ازهر: اگر در تمام عالم فردی سزاوار لقب شیخ الحدیث باشد آن شخص کسی جزء علامه حبیب الرحمن اعظمی نیست.
محقق بزرگ مصری، محمود شاکر: مولانا حبیب الرحمن اعظمی؛ چنانکه از دست آورده‌هایش معلوم می‌شود از بزرگترین علمای معاصر است.
وفات:
مولانا اعظمی پس از خدماتی چشم گیر به جهان اسلام در عرصه‌ی تخریج و تحقیق احادیث نادره و تالیفات مختلف در زبان اردو و عربی و دریافت تقدیر نامه از جانب حکومت هند، سرنجام این مهتاب عالم تاب در دهم رمضان سال ۱۴۱۲هـ، مصادف با دهم مارس ۱۹۹۲م، در سن نود پنج سالگی از صفحه‌ی دنیا غروب کرد.
آثار علمی علامه حبیب الرحمن اعظمی
مولانا در کنار مشغله‌ی تدریس به تحقیق و تالیف کتاب نیز اهتمام می ورزیدند؛ بطوریکه در جهان عرب و عجم یکی از بزرگترین نویسندگان و محققان بشمار می‌رفت.
آثار علمی مولانا را می‌توان به سه دسته تقسیم نمود؛ بخش نخست مقالات علمی و ادبی ایشان که در مجلات اردو زبانی؛ همچون مجله‌ی معارف که از شهر اعظم گره صادر می‌شود و نیز مجله‌ی دیگر اردو زبان البرهان صادر دهلی و مجله‌ی دارالعلوم که به نشر مقالات مولانا اقدام می‌کردند.
بخش دیگر کار علمی مولانا کتاب‌های هستند که به تحقیق و تعلیق آن‌ها همت گماشته بود؛ از جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود؛
- تحقیق و تعلیق کتاب المطالب العالیه بزوائد المسانید الثمانیه اثر علامه ابن حجر عسقلانی.
- تحقیق و تعلیق کتاب المسند للحمیدی.
- تعلیق، تصحیح و تحقیق کتاب و تطبیق کتاب الزهد والرقایق عبدالله بن مبارک که مشتمل بر یازده جلد می‌باشد.
- تحقیق، تعلیق، تصحیح و تعقیب علامه احمد شاکر مصری.
- تعلیق و تصحیح مصنف عبدالرزاق در یازده جلد.
بخش سوم آثار علمی مولانا اعظمی کتاب‌های مولفه‌ی ایشان به زبان عربی می‌باشد که عبارت‌اند از؛
۱-کتاب الحاوی للرجال الطحاوی
۲-الاتحافات السنیه بذکری محدث الحنفیه که تا کنون به چاپ نرسیده است.
بخش چهارم کتاب‌های هستند که بزبان اردو تالیف شدند که عبارت‌اند از:
۱-نصره الحدیث، فی الاحتجاج بالحدیث و الرد علی منکری الحدیث (این کتاب بوسیله علامه محقق محمد عوامه به زبان عربی ترجمه شده است)
۲-اعیان الحجاج (در دو جلد)
۳-رکعات التراویح مذیل برد انوار المصابیح.
۳-شارع الحقیقی.
۴-الاعلام المرفوعه فی حکم الطلقات المجموعه.
۵-الازهار المربوعه فی رد الآثار المتبوعه.
۶-تحقیق اهل الحدیث.
۷-دفع المجادله عن آیه المباهله.
۸- ارشاد الثقلین بجواب اتحاد الفریقین
۹- التقیید السدید علی التفسیر الجدید
۱۰-بطال عزا داری
۱۱- تعزیه داری
۱۲- دلیل الحجاج (رهنمای حجاج)
۱۳- رد تحقیق الکلام که تا کنون به چاپ نرسیده است.
۱۴- اهل دل کی دل اویز باتین
۱۵- رجال البخاری (این را بنا به درخواست علامه سید سلیمان ندوی تالیف نموده است)
۱۶- دست کار اهل شرف.
علامه اعظمی در میدان شعر هم ید طولایی داشتند از وی اشعاری به زبان عربی و اردو به جا مانده است.
نویسنده: عبدالوحید عمرزهی