سنت آنلاین

اسم و نسب امام ابوحنيفه

او: نعمان پسر ثابت پسر مرزبان است و کنيۀ وی ابوحنيفه می‌باشد، در خانواده‌ای که در بين قومش دارای شرف و احترام بود به دنيا آمد، اصل او از کابل – پايتخت افغانستان امروز- می‌باشد. جدش مرزبان در زمان خلافت طلايی حضرت عمر رضی الله عنه اسلام آورد سپس به کوفه آمده و در آنجا اقامت گزيد. امام ابوحنيفه رحمه الله در سال ۸۰ هجری در کوفه در زمان خلافت عبدالملک بن مروان بدنيا آمد.

دوران تحصيلی امام ابوحنيفه

وی در خانواده‌ای مسلمان، باتقوی، ثروتمند و سخاوتمند پرورش يافت و چنين به نظر می‌رسد که تنها فرزند پدر و مادرش بوده است. پدرش در کوفه به پارچه‌فروشی اشتغال داشت. امام ابوحنيفه رحمه الله ابتدا به علم اصول دين روی آورد و با کسانی که از راه و عقيدة سلف صالح خارج و گمراه شده بودند به مناقشه پرداخت. به همين خاطر ۲۷ مرتبه وارد بصره شده تا اتهامات و شبهاتی که به شريعت اسلام چسبانيده بودند از اسلام دور کند و اسلام حقيقی را برای مردمان بيان کند. با جهم بن صفوان بزرگِ گمراهان و با ملحدين و معتزله و خوارج و رافضی‌های تندرو به مناقشه پرداخت و آنها را محکوم کرد.

امام زُفَر که يکی از شاگردان امام ابوحنيفه می‌باشد، سبب روی آوردن امام ابوحنيفه رحمه الله را به فقه از زبان خود امام چنين بيان می‌کند: در علم کلام به درجه‌ای رسيده بودم که زبانزد عام و خاص شده بودم. حلقۀ درس ما، در نزديکی حلقۀ درس حمّاد بن ابی‌ سليمان بود.

روزی زنی از من سؤال کرده که مردی می‌خواهد زنش را براساس سنّت طلاق دهد او را چند طلاق می‌دهد؟ از او خواستم که از حمّاد سؤال کرده و مرا در جواب مسأله قرار دهد. امام حماد رحمه الله به او گفته بود: بايد زن از قاعدة ماهيانه پاک باشد و شوهرش با او همخوابی نکند پس او را يک طلاق بدهد. بعد از دو حيض ديگر (که در مجموع سه بار قاعده ماهيانه را پشت سر گذاشته است) غسل کرده و می‌تواند شوهر کند.

امام ابوحنيفه می‌گويند: بعد از آن علم کلام را رها کرده و به حلقه درس امام حماد رحمة الله علیه رفته و به خاطر خوب فهميدن درسهايش و جواب درست دادن مورد احترام حمّاد رحمه الله قرار گرفتم.

امام ابوحنيفه رحمة الله علیه به افکار و آراء فقهی حمّاد روی آورده و از شاگردان ممتاز وی شد بدين خاطر امام حماد رحمه الله او را صدر حلقۀ درس خود می‌نشاند. رفتار او با استادش حماد هم جای تعجب و تأمل می‌باشد، مثلاً پشت در خانة استادش می‌نشست تا اينکه استادش از خانه خارج شود و از او سؤال کرده و يا احتياجات او را برآورده کند، و مدت ۱۸ سال بدين‌ صورت در مصاحبت استادش بود تا اينکه حماد رحمه الله وفات يافت و شاگردانش، امام ابوحنيفه را به جانشينی حماد انتخاب کردند. امام ابوحنيفه رحمه الله می‌گويند: از زمانی که حماد رحمه الله وفات يافته هر نمازی که می‌گزارم از خداوند طلب مغفرت برای پدرم و حمّاد می‌کنم و من برای کسی که چيزی از او ياد گرفته و يا چيزی به او ياد داده‌ام طلب مغفرت می‌کنم.

روش امام ابوحنيفه در برخورد با مسائل اجتهادی

امام ابوحنيفه رحمه الله روش جديدی در برخورد با مسائل اجتهادی اتخاذ کردند و آن از طريق به بحث و مناقشه گذاشتن مسأله‌ای در حلقۀ درس بود. و شاگردانش هر کدام رأی خود را بيان کرده سپس امام ابوحنيفه به تصحيح آراء می‌پرداخت و چه بسا مناقشۀ مسأله‌ای چندين روز ادامه می‌يافت اين بحث علمی آزادی بود که در آن به آراء افراد احترام گذاشته می‌شد و دور از هرگونه تعصب بود و امام ابوحنيفه رحمه الله با اينکه رأی خود را بيان می‌کرد اما شاگردانش را ملزم به تبعيت از آن نمی‌کرد. رحمت خداوند بر او باد و جای او در بهشت باد. رحمه الله!

برگرفته از: فضل ائمه اربعه اهل‌سنت
تألیف: جلال الدین عباسی