سنت آنلاین

منظور از فقه اولویات قرار دادن دقیق و عادلانه هر یک از احکام، ارزش‌ها و اعمال در جایگاه اصلی خود می‌باشد، آنگاه بر اساس معیارهای صحیح شرعی که در پرتو نور تابناک وحی الهی و نور عقل «نور علی نور» به این معیارها آشنائی حاصل می‌شود و به ترتیب اولویت، یکی بر دیگری مقدم می‌گردد، بنابراین؛ نباید غیر مهم بر مهم و مهم را بر مهم‌تر، یا راجح را بر مرجوح و مفضول را بر فاضل یا افضل مقدم داشت؛ بلکه هر چیز که شایسته تقدیم است مقدم می‌گردد و آن چیزی که باید به تأخیر افتد موخر می‌گردد. و بر اساس مقیاس و میزان دقیق هر چیز باید در جایگاه حقیقی خود بدون افراط و تفریط قرار بگیر د.

اساس و حکمت لزوم رعایت تقدم سزاورترها بر سزاوارها این است: ارزش ها، احکام، اعمال، تکالیف و مسئولیت‌ها از نظر شرع بیسار متفاوت هستند و به هیچ وجه همۀ آنها در یک رتبه و درجه قرار ندارند.

بعضی از آن‌ها بزرگ و با اهمیت‌اند و بعضی دیگر کوچک و بی‌اهمیت‌اند؛ بعضی اصلی و برخی فرعی هستند، قسمتی به عنوان رکن و پایه دین بوده و قسمتی دیگر حالت تکمیل کننده و زینت بخش دین دارند، در کل در بین آن‌ها اعلی، ادنی، فاضل و مفضول مشاهده می‌شود.

دلیل این امر هم نصوص صریح و احادیث صحیح می‌باشد؛ لذا بر ما واجب است که در همه حال بر آگاهی و علم به فقه اولویات و رعایت آن بکوشیم .

فهرستی خلاصه از اولویت‌ها در امور دینی:

١ – اولویّت کیفیت بر کمیت؛

٢ – اولویّت علم بر عمل؛

٣ – اولویّت درک و فهم مسائل بر حفظ کردن مجرد آنها؛

٤ – اولویّت اهداف و مقاصد و توجه به آن‌ها بر ظواهر امور؛

٥ – اولویّت اجتهاد و پذیرش بر اساس برهان و دلیل بر تقلید و پیروی کورکورانه؛

٦ – اولویّت تحقیق و پژوهش و برنامه‌ریزی بر کار بی‌اساس و الکی؛

٧ – اولویّت نص قطعی بر ظنی؛

٨ – اولویّت گذشت و آسان‌گیری بر فشار و سختگیری؛

٩ – اولویّت ضرورت‌های اضطراری بر غیره …؛

١٠ – اولویّت عمل مستمر بر عمل موقت؛

١١ – اولویّت منافع عمومی بر منافع شخصی؛

١٢ – اولویّت منافع طولانی و ماندگار بر منافع کوچک و آنی؛

١٣ – اولویّت عمل در زمان فتنه و آشوب بر سایر زمان‌ها.

١٤ – اولویّت عمل قلب بر عمل اعضاء و جوارح؛

١٥ – اولویّت اصول و کلیات بر فروع و جزئیات؛

١٦ – اولویّت فرائض بر مستحبات؛

١٧ – اولویّت فرض عین بر فرض کفایه؛

١٨ – اولویّت حق النّاس بر حق الله؛

١٩ – اولویّت حقوق جمعی بر حقوق فردی؛

٢٠ – اولویّت دوستی با جماعت و امت اسلامی بر دوستی با قبیله و فرد؛

٢١ – اولویّت انقلاب درونی بر انقلاب تشکیلاتی؛

٢٢ – اولویّت تربیت و تزکیه بر قتال و مبارزه؛

٢٣ – اولویّت اصلاح فکری و عقیدتی بر اصلاح عملی و علمی؛

٢٤ – اولویّت آماده‌سازی و ایجاد شرایط در جامعه بر اجرای احکام و قوانین اسلامی؛

٢٥ – اولویّت توجه و اهتمام به مسائل یقینی بر مسائل اختلافی.

البته همراه با توجه به اولویت در تمامی اعمال و حرکات و امور اسلامی توجه به مسائلی دیگر هم حائز اهمیت می‌باشد از جمله:

الف _ اولویّت‌بندی‌ها بر اساس زمان، مکان و شرایط مختلف تغییر می‌کنند، و اینگونه نیست که «حرف مرد یکی باشد» همانگونه که انسان‌ها متفاوتند، میزان تکلیف و مسئولیت آن‌ها نیز با هم متفاوتند.

ب _ توجه به اولویت‌بندی‌های آمده در شریعت برای منهیات که بالاترین درجۀ امور نهی شده کفر و الحاد بوده و پائین‌ترین درجۀ آن امور مکروه تنزیهی می‌باشد که به خلاف الاولی مشهور است.

ج – همراه با توجه به فقه اولویات باید فقه واقع ، فقه موازنات، فقه مقاصد و فقه نصوص را هم مد نظر داشته باشیم.

برگرفته از: شناخت اولویت‌های دینی در پرتو قرآن و سنت
نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی/ ترجمه: ابوبکر حسن زاده