سنت آنلاین

آیات قرآن کریم دو گونه‌اند:

نخست: آیاتی که خداوند آن‌ها را بدون پاسخ به سؤال کسی یا وقوع حادثه‌ای خاص، نازل فرموده است.

دوم: آیاتی که در پاسخ سؤال، یا حادثه‌ای ویژه نازل گردیده است؛ بنابراین، سبب و دلیلی را که باعث نزول آیات نوع دوم گردیده، ”شأن نزول“ نامیده‌اند.

مثلاً آیه‌ی زیر در مورد واقعه‌ی به خصوصی نازل گشت: ﴿وَلَا تَنکِحُوا المُشْرِکاتِ حَتّىٰ یؤْمِنَّ وَلَأَمَهٌ مُّؤْمِنَهٌ خَیرٌ مِن مُّشْرِکَهٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ﴾ [بقره: ٢٢١]؛ «با زنان مشرک تا زمانی که ایمان نیاورده‌اند ازدواج نکنید؛ زیرا ازدواج با کنیز مؤمن، به مراتب بهتر است از ازدواج با زن مشرک آزاده‌ای که زیبایی‌اش توجه شما را به خود جلب کرده باشد.»

جریان این واقعه بدین قرار بود:

در عصر جاهلیت فردی به نام مرثد ابن ابی مرثد غنوی با زنی به نام عناق رابطه نامشروع داشت؛ اما پس از آن‌که وی به اسلام مشرف شده و به مدینه مهاجرت می‌نماید، به ناچار رابطه‌اش با آن زن قطع می‌گردد. یک بار ایشان جهت انجام کاری از مدینه به مکه رفته و در آن‌جا تصادفاً با آن زن ملاقات می‌کند و از سوی وی به گناه دعوت می‌شود ولی آن بزرگوار – که لذت ارزش‌های إلٰهی را چشیده بود – قاطعانه آن پیشنهاد را رد و اعلام می‌نماید که اسلام میان من و تو حایل گردیده است. اگر تمایل به زندگی مشترک با من داری، در صورت اجازه‌ی پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم با تو ازدواج خواهم کرد.

اما هنگامی که به مدینه بازگشت و این مسأله را با آن حضرت صلى الله علیه وسلم در میان گذاشت، متعاقب آن، آیه فوق نازل گردید و از نکاح با زن‌های مشرک ممانعت به عمل آمد. (اسباب النزول للواحدی: ٣٨)

این واقعه، شأن نزول یا سبب نزول آیه مزبور بوده است.

بنابراین در تفسیر قرآن کریم شأن نزول، دارای اهمیت ویژه‌ای است؛ زیرا، مفهوم بسیاری از آیات تا زمانی که شأن نزولش معلوم نگردد، درک نمی‌شود.

برگرفته از: معارف القرآن/ ترجمه: مولانا سید محمدیوسف حسین‌پور رحمه الله