نامش عبدالله،پدرش یوسف بن محمّد،و کنیه‌اش ابومحمّد است و به جمال‌الدین زیلعی ملقب گردیده است. زیلع،نام مکانی بر کناره‌ی دریای حبشه است که امروزه به آن صومالی می‌گویند. مؤرخانی همچون ابن حجر،ابن فهد،سیوطی،تمیمی و کفوی که زندگی‌نامه‌ی این بزرگوار را نوشته‌اند،هیچ‌کدام از تاریخ ولادت او ذکری به میان نیاورده‌اند.از نوشته‌ی امام سیوطی که هنگام ذکر […]
نامش عبدالله،پدرش یوسف بن محمّد،و کنیه‌اش ابومحمّد است و به جمال‌الدین زیلعی ملقب گردیده است.
زیلع،نام مکانی بر کناره‌ی دریای حبشه است که امروزه به آن صومالی می‌گویند.
مؤرخانی همچون ابن حجر،ابن فهد،سیوطی،تمیمی و کفوی که زندگی‌نامه‌ی این بزرگوار را نوشته‌اند،هیچ‌کدام از تاریخ ولادت او ذکری به میان نیاورده‌اند.از نوشته‌ی امام سیوطی که هنگام ذکر وفات او می‌نویسد: «محله فی الطبقة الآتیة إلا أنه تقدمت وفاته فقدمته»، چنین برمی‌آید که زودتر از دیگر معاصرانش وفات کرده است.می‌توان چنین نتیجه گرفت که تولد او با تولد علامه عراقی که نزدیک به هم است اگرچه ایشان زودتر دارفانی را وداع گفت.
سیرت‌نگاران می‌نویسند که علامه زیلعی از همان زمان نوجوانی در پی کسب علم بود.علم فقه را آموخت و در آن مهارت کامل یافت.به علم حدیث هم اعتنای خاصی داشت و همواره مطالعه‌ی کتابهای حدیث را جزو وظایف خود قرار داده بود.
جهت تحصیل علم به سرزمین‌های دور و درازی سفر کرد و از اساتید بزرگ آن زمان استفاده‌ی کامل برد که در ذیل برخی از اساتید ایشان ذکر می‌گردد:
۱. علامه فخر زیلعی،شارح کنز
۲. قاضی علاءالدین ترکمانی
۳. الشهاب،احمد بن محمّد بن قیص الأنصاری،فقیه قاهره و اسکندریه
٤. الشمس،محمّد بن قیص انصاری شافعی
٥. جلال‌الدین ابوالفتوح علی بن عبدالوهاب جزیری
٦. جمال‌الدین عبدالله اسکندری
کمالات علمی
مؤرخانی همانند سیوطی و… همواره از ایشان با الفاظی چون:الحافظ،الفاضل، الإمام،المحدث،الفقیه و… یاد می‌کنند.
کمال علمی این بزرگوار از کتاب مفیدش ”نصب الرایة/ تخریج احادیث هدایه“ ظاهر و هویداست.دکتر محمّد الطحان،نصب الرایه را مشهورترین،کامل‌ترین و مفیدترین کتب تخاریج می‌داند و مصنِّف آن را در زمینه‌ی تخریج و ذکر اقوال ائمه‌ی جرح و تعدیل و رجال اسناد،پیشرو و سابق تمام مصنفین کتب تخاریج می‌داند.
تخاریج ایشان دلیل محکمی بر تبحر علمی و اطلاع وافر او بر علم حدیث و معانی آن و هم‌چنین بر شناخت اسماء رجال،طرق حدیث و متون آن است.نصب الرایة در مجامع علمی مقبولیت والایی دارد و نه تنها احناف از آن استفاده می‌کنند،بلکه محققان مذاهب دیگر هم برای اطلاع از دلایل مذهب خود به آن مراجعه می‌کنند.
این به خاطر وفور علمی مؤلف و دور بودن وی از تعصب است.علامه کوثری می‌گوید:ابن حجر در تخاریج خود از نصب الرایة بسیار استفاده کرد.علامه لکنوی در الفوائد البهیة می‌نویسد:تمام شارحان هدایه از نصب الرایة کمک گرفته‌اند و حافظ ابن حجر نیز در تخاریجش مثل تخریج احادیث شرح الوجیز رافعی از نصب الرایة استفاده کرده است.علامه عراقی از آنجایی که همعصر علامه زیلعی است،می‌نویسد: من و زیلعی در مطالعه‌ی کتب حدیث جهت تخریج احادیث با هم بودیم.
معلوم می‌شود که گاهی همدیگر را یاری داده‌اند.البته علامه کوثری زیلعی را بالاتر از عراقی می‌داند و همراه او را با علامه عراقی در مطالعه‌ی حدیث،از دلایل حُسن اخلاق و تواضع ایشان برمی‌شمارد.
علامه کشمیری در مورد ایشان می‌گوید:حافظ جمال‌الدین زیلعی همان‌گونه که یکی از اکابر محدثین و دریاهای علم است،یکی از مشایخ تصوف نیز به شمار می‌آید و از آثار تزکیه‌اش این است که با مخالفانش نهایت انصاف را در نظر گرفته و هیچ‌گونه تعصبی در وجودش دیده نمی‌شود.
از دیگر آثار به جا مانده از او می‌توان تخریج احادیث کشاف و مختصر معانی الآثار امام طحاوی را نام برد.
تاریخ وفات
این محقق بزرگ اسلامی،بعد از سال‌ها بحث و تحقیق به سال ٧٦٢ هـ.ق. در قاهره دعوت حق را لبیک گفت و همان‌جا هم مدفون گردید. إِنَّا لِلّٰهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ وَرَحِمَهُ اللهُ رَحْمَةً وَاسِعَةً.
نویسنده: محمّد دهواری