سنت آنلاین

فضيلت دهه نخست ذى الحجه

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: « مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهِنَّ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ الْأَيَّامِ الْعَشْرِ.» ترمذى

در هيچ يک از روزها، عمل صالح در آن، آن قدر محبوب الله نيست که در اين روزها محبوب است. پرسيدند: حتى جهاد در راه الله هم آنقدر محبوب نيست؟ فرمود: حتى جهاد در راه الله، مگر مردى که با مال و جان خود خارج شده و با هم هيچ يک از آن بر نگشته است.

ثبوت قربانى از قرآن

الله تعالى مى‌فرمايد:‌ «فَصَلِّ لِرَبِّک وانْحَرْ» براى اربابت نماز بخوان و براى او قربانى کن.

و مى فرمايد: «قل إنَّ صلاتي ونسکي و محياى و مماتي لله ربِّ العالمين» بگو همانا نماز من و قربانى من و زِنْدْ و مرگ من براى الله مى‌باشد که ارباب جهانيان است.

ثبوت قربانى از حديث

عن ابن عمر رضي اللَّه عنهما قال : «أقام رسولُ اللَّه -صلى الله عليه وسلم- بالمدينَةِ عَشْرَ سِنينَ يُضَحَّي».ترمذي۱۵۸۵٫

پيامبر ﷺ ده سال در مدينه اقامت نمود و هر سال قربانى مى‌کرد.

و فرمود:‌ «مَنْ كانَ لَهُ سَعَةٌ وَلَمْ يُضَحِّ فَلاَ يَقْرُبَنَّ مُصَلاَّنَا» ابوداود ۳۱۲۳ و مسند احمد ۸۲۷۳ .

هر کس وسعت مالى  دارد و قربانى نکرد به عيدگاه ما نزديک نشود.

تفصيل وسعت مالى در حديث ذکر نشده فقهاء مى‌گويند کسى که به حد نصاب زکات ( ۴۷۹/۸۷ گرم طلا) يا معادل آن پول نقد يا مال تجارى دارد هر چند که بر آن سال نگذشته باشد بر وى قربانى و صدقه فطر واجب است.

کسى که ملک اضافه از سکونت دارد يا وسايل منزلش به قدرى زياد است که  از حاجت و استفاده او  و افراد خانوادهاش  اضافه‌اند و قيمت آن معادل ۴۷۹/۸۷ گرم طلا مى‌رسد در آن صورت بر وى قربانى و صدقه فطر واجب است.

قربانى يادگار ابراهيم

قربانى يادگار ابراهيم عليه السلام است؛ صحابه از پيامبر ﷺ سؤال کردند: اين قربانى‌ها چه هستند؟ پيامبر ﷺ در پاسخ فرمود: «سُنَّةُ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ ». سنت پدرتان ابراهيم است.

آرى! قربانى در روز دهم ذى‌الحجه سنت ماندگار ابراهيم و محبوب‌ترين عمل در آن روز پيش الله است.

به ابراهيم دستور رسيد تا يگانه پسر نوجوانش را در ديار غربت جهت قربانى ذبح کند. پدر و پسر هر دو به اين حکم آسمانى راضى و تسليم شدند و عملاً کار ذبح توسط ابراهيم آغاز شد که ندا آمد اى ابراهيم کافى است و بجاى آن اين قوچ بزرگ را ذبح کن.

قربانى اين را مى‌رساند که حکم الله را هر چند که به ظاهر سنگين و غير عقلانى و خلاف شرايط باشد بايد انجام داد و نبايد مصلحت خويش  و اولاد خود را بر حکم الله ترجيح داد و نبايد با عقل کوتاه خود به نابجا بودن آن حکم کرد.

هر چه حکم الله است همان مصلحت و عين عدالت و صد در صد عقلانى است و خلاف آن ضرر و ظلم و جاهليت مى‌باشد.

حيوانات قربانى و عمر آن‌ها

چهار نوع حيوان را مى‌توان قربانى کرد:

شتر

شتر چه نر يا ماده بايد پنج سال کامل داشته باشد و سال ششم آن شروع شده باشد.

گاو

گاو چه نر يا ماده بايد دو ساله باشد و در سال سوم قدم گذاشته باشد حکم گاو ميش نيز همين است.

بز

بز چه نر يا ماده بايد يک ساله باشد.

ميش

ميش يا نر آن بايد يک ساله باشد البته اگر شش ماه آن چنان فربه بوده باشد که يک ساله به نظر آيد نيز روا است و هيچ اشکالى ندارد؛ اما اگر يک ساله به نظر نيايد روا نيست.

پيامبر ﷺ فرمود:‌ «نِعْمَتْ الْأُضْحِيَّةُ الْجَذَعُ مِنْ الضَّأْنِ» بره شش ماهه قربانى خوبى است. ترمذى

 

بهترين قربانى

حيوان قربانى هر چه چاق‌تر و سالم‌تر و خوب صورت‌تر و مرغوب‌تر باشد بهتر است.

قانون کلى نسبت به عيوب قربانى

«كُلُّ عَيْبٍ يُزِيلُ الْمَنْفَعَةَ عَلَى الْكَمَالِ أَوْ الْجَمَالِ عَلَى الْكَمَالِ يَمْنَعُ الأضحية ، وَمَا لَا يَكُونُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ لَا يَمْنَعُ.» عالمگيرى۲۹۹ /۵

هر عيبى که منفعت و کارائى عضويى يا جمال ظاهرى را کاملا از بين برده باشد قربانى چنين حيوانى درست نيست و اگر عيب تا اين حد نيست (بلکه جزئى است) مانع قربانى نمى‌گردد.

حيوانات معيوبى که براى قربانى روا نيستند

پيامبر ﷺ مى‌فرمايد: «لا يُضَحَّى بالْعَرْجاءِ بَيَّنُ ظَلَعُها ، ولا العَورَاءِ بَيَّنٌ عَوَرُهَا ، ولا بالمريضَةِ بَيَّنٌ مَرضُها ، ولا بالعَجْفَاءِ التي لا تُنْقي». ترمذى ۱۵۷۱، ابوداود ۲۸۰۲ ، ابن ماجه ۳۱۴۴

 

• شاخ کلاً از بيخ و مغز سر شکسته باشد.
• کور باشد از هر دو چشم يا يکى.
• چنان لنگ باشد که نتواند راه برود، اگر پاى لنگ را اصلاً بر زمين نمى‌گذارد روا نيست.
• خيلى بيمار باشد.
• هر دو گوش يا يکى را بريده‌اند. يا اصلاً گوش ندارد يا تنها يکى دارد يا نصف گوش يا بيش از آن بريده شده است.
• کمر آن شکسته باشد.
• دم بريده يا آنکه نصف دُمش يا بيش از آن قطع شده است. قانون در گوش، دم و دنبه اين است که اگر بيش از نصف آن باقى است و کمتر از نصف بريده شده رواست ورنه روا نيست. (مختصر طحاوى)
• بينى بريده ، پستان بريده، زبان بريده به اندازه‌اى که نتواند بخورد.
• ديوانه به قدرى که نتواند بخورد.
• لاغر به قدرى که در استخوان آن مغز نباشد اما اگر کمى مغز دارد رواست.
• آنکه يکى از دست يا پاهايش بريده شده است.
• گوسفند يا بزى که يک پستان آن خشک شده و ديگرى سالم است.
• شتر يا گاوى که دو پستان آن خشک و دوتاى ديگر سالم است.

تبصره: اين عيوب حيوانات در حق مالداران، مانع قربانى هستند اما کسى که فقير است و بر او قربانى واجب نيست مى‌تواند حيوان معيوب را قربانى کند. فتاوىٰ عالمگيرى ۲۹۹-۲۹۷/۵

حکم عيب کلان پيش از ذبح و بعد از آن

اگر شخصى قربانى را خريد و پيش از روز عيد و شروع به ذبح معيوب گرديد بايد بجاى آن حيوانى ديگر قربانى کند در صورتى که وسعت مالى دارد و اگر فقير است همان معيوب را قربانى کند.

اگر هنگام شروع به ذبح، عيبى در حيوان پديد آمد پروايى نيست با وجود آن قربانى درست است.

عيوبى که مانع قربانى نيستند

حيواناتى که عيب اندک دارند قربانى آنها رواست؛

• حيوان خارش زده البته فربه.
• آنکه آخته باشد.
• آنکه مادرزاد شاخ ندارد يا شاخ آن شکسته يا قطع شده؛ اما نه از بيخ.
• کوتاه گوش.
• ديوانه‌اى که فربه است و علف يا دانه مى‌خورد.
• آنکه از يک پا کمى لنگ است و هنگام راه رفتن پا را کمى بر زمين مى‌گذارد.
• آنکه کمى دندان‌هايش افتاده و بيشتر آن باقى است يا دندان‌هايش از بين رفته ولى با وجود آن علف مى‌خورد. (عالم گيرى، مختصر طحاوى)
• حيوان گرّ به شرطى که لاغر نباشد؛ اما اگر لاغر باشد روا نيست.

احکام قربانى شراکتى در گاو و شتر

بز و گوسفند از يک نفر رواست، در شتر و گاو حداکثر ۷ نفر مى‌توانند به نيت قربانى يا عقيقه شريک شوند کمتر از آن هم مى‌توانند در يک گاو يا شتر شريک شوند و يک نفر هم مى‌تواند آن را تنها براى خود ذبح کند.

اگر يکى از هفت نفر نيت قربانى يا عقيقه نداشته باشد و نيتش گوشت باشد، قربانى هيچ يک از آنان روا نيست.

اگر در گاو يا شتر دو نفر يا بيش از آن شريک‌اند بايد گوشت آن را به صورت مساوى تقسيم کنند به وسيله وزن نه تخمينى.  اگر سهم يکى بيشتر باشد ربا به حساب مى‌آيد؛ مگر در صورتى که در سهم هر يک از آنان چيزى غير از گوشت همراه کنند مانند کلّه پاچه و پوست در آن صورت کم و زيادى گوشت اشکال ندارد.

مستحب در  تقسيم گوشت قربانى

بهتر آن است که يک سوم آن را صدقه کند و ما بقى را خود بخورد و به دوستان و خويشاوندان ولو اينکه ثروتمند باشند بخوراند.

خود شخص نمى‌تواند گوشت و پوست قربانى‌اش را بفروشد و اگر فروخت معامله‌اش جايز است اما بايد بهاى آن را صدقه کند همچنين نمى‌تواند آن را به عنوان دستمزد به قصاب بدهد.

اگر بنابر وصيت ميت از طرف او قربانى مى‌کند بايد تمام گوشت آن را صدقه دهد؛ اما اگر ميت وصيت نکرده پس در آن صورت مى‌تواند از آن بخورد. (بهشتى زيور)

وقت قربانى

جايى که نماز عيد خوانده مى‌شود بعد از نماز عيد و در جايى که نماز عيد اصلاً  خوانده نمى‌شود بعد از صبح صادق روز دهم وقت آن شروع مى‌شود و تا غروب روز دوازدهم ذى الحجه ادامه دارد، قربانى در روز اول سپس در روز دوم افضل است.

اگر در يک شهر چند جا نماز عيد مى‌خوانند  پس از نماز اولين گروه، کشتن قربانى رواست.

اگر شخصى نماز عيد را خوانده؛ اما قربانى‌اش در شهر ديگر است و آنجا هنوز نماز نخوانده‌اند پس وکيلش در آنجا بايد پس از نماز عيد ذبح کند محل گوسفند معتبر است نه شخص.

افضل اين است که هر شخص قربانى‌اش را با دست خود ذبح کند در صورتى که کار ذبح را بلد باشد و اگر  بلد نيست پس نفرى ديگر ذبح کند و صاحب قربانى هنگام ذبح حاضر باشد.

هنگام ذبح اين دعا را بخواند: (إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، إِنَّ صَلاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ، لاَ شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ) اللهم مِنْكَ وَلَكَ عَنْ …. (در اينجا اسم خود را ببرد) بِسْمِ اللهِ وَاللهُ أکْبَرْ [۱].

سپس ذبح کند و پس از ذبح اين دعا را بخواند:‌ اللهم تَقَبَّلْهُ مِنِّي كَمَا تَقَبَّلْتَ مِنْ حَبِيبِك وَخَلِيلِكَ عَلَيْهِمَا الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ.

قضايى قربانى

اگر در روزهاى قربانى، قربانى نکرد بر او قضا لازم است ؛ حيوانى را زنده صدقه کند يا قيمت آن را صدقه کند و اگر قربانى‌اش را بعد از روزهاى قربانى ذبح کرد پس همان صورت ذبح شده آن را صدقه کند.

اگر قبلاً آن را به نيت قربانى خريد کرده بايد همان را صدقه کند فرق نمى‌کند چه غنى باشد يا فقير.

مستحب اول ماه قربانى

پيامبر ﷺ مى‌فرمايد: مَنْ رَأَى مِنْكُمْ هِلاَلَ ذِي الْحِجَّةِ وَأَرَادَ أَنْ يُضَحِّيَ فَلاَ يَأْخُذَنَّ مِنْ شَعَرِهِ وَلاَ مِنْ أَظْفَارِهِ حَتَّى يُضَحِّيَ. هر کس از شما ماه نو ذي الحجه را ديد و مى خواهد قربانى بکشد از مو و ناخنش نگيرد تا آنکه قربانى کند. مسلم ۱۹۷۷، ترمذي ۱۶۰۲، نسائى ۴۳۶۱ وابوداود ۲۷۹۱٫

اين عمل مستحب است، اگر  کسى بر آن عمل نکرد باکى نيست.

احکام ذبح

سنت آن است که حيوان را پيش از ذبح به سمت قبله بر پهلوى چپ بخواباند و سه پاى آن را با هم ببندد و پاى راست آن را آزاد بگذارد و آن را با وسيله تيز، در حالى که خودش رو به قبله است ذبح کند.

در ذبح چهار لوله قطع مى‌شود يکى لوله غذا و ديگرى نَفَس و دو تاى ديگر مال خون که به آن شه رگ گفته مى‌شود؛ به تعبير ديگر: نای، مری و دو رگ شریانی و وریدی اطراف گردن

نزد حنفيه حداقل بايد سه تا از اين لوله ها قطع شود وگر نه حلال نمى‌گردد.

وقتى که حيوان را ذبح کرد بايد پيش از قطع طناب نخاعى دست نگه دارد تا آنکه خونش بريزد و از حرکت و اضطراب بايستد. ورنه اين عمل مکروه است؛ اما با وجود آن حيوان ذبح شده حلال و خوردن آن درست مى باشد.

نام الله هنگام ذبح

براى حلال بودن حيوان شرط است که هنگام ذبح نام الله را ببرد؛ چنانکه الله تعالى مى‌فرمايد: «فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ». انعام ۱۱۸ ؛ بخوريد از آنچه که نام الله بر آن گرفته شده است.

و فرمود: «وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرْ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ» . انعام ۱۲۱؛ و نخوريد از آنچه که نام الله بر آن گرفته نشده است.

البته اگر کسى به فراموشى هنگام ذبح نام الله را به زبان نياورد ذبيحه او حلال است؛ اما اگر قصداً نام الله را به زبان نياورد آن ذبيحه حرام است.

ذبيحه (دست کُش) مسلمان چه مرد يا زن پاک يا ناپاک حلال است.

ذبيحه مشرک حرام است.

نماز عيد قربان

مستحب است که روز عيد غسل کند و مسواک بزند و بهترين لباس بپوشد و خوش بويى بزند و در مسير راه «اللَّهُ أكْبَرُ اللَّهُ أكْبَرُ، لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ، واللَّهُ أكْبَرُ اللَّهُ أكْبَرُ ولِلَّهِ الحَمْدُ» به آواز بلند بگويد البته در عيد رمضان آهسته بخواند.

روش نماز عيد

نماز عيد مثل نماز صبح دو رکعت است با اين تفاوت که بعد از تکبير اول دست‌ها را ببندد و «سبحانک اللهم …» را بخواند، سپس سه تکبير بگويد و براى هر تکبير دست‌ها را بلند کند و باز بگذارد و فاصله هر تکبير به اندازه سه تسبيح باشد، بعد از تکبير سوم دست‌ها را ببندد سپس امام أعوذ بالله و بسم الله و الحمد و سوره‌اى ديگر را بخواند.

در رکعت دوم امام الحمد و سوره‌اى بخواند سپس سه تکبير بگويد و هر بار دست‌ها را بلند کند و نبندد بعد از تکبير  سوم نيز دست‌ها را نبندد سپس تکبير چهارم را بگويد و به رکوع برود.

مستحب است امام خطبه عيد را با تکبير شروع کند در خطبه اول ۹ و در خطبه دوم ۷ تکبير بگويد.(بهشتى زيور)

شتاب کردن در عيد قربان و کمى تأخير در عيد رمضان مستحب است.

نماز نفل قبل از نماز عيد مکروه است چه در منزل و چه در عيدگاه، اما بعد از نماز عيد، در مصلى مکروه و در خانه جايز است.

تکبيرات تشريق

بعد از نماز صبح روز نهم تا عصر سيزدهم واجب است که متصل به هر نماز فرض مردان به صداى بلند و زنان به صداى آهسته يک بار «اللَّهُ أكْبَرُ اللَّهُ أكْبَرُ، لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ، واللَّهُ أكْبَرُ اللَّهُ أكْبَرُ ولِلَّهِ الحَمْدُ»  بخوانند.

 

فضيلت قربانى

عائشة رضي الله عنها مى‌گويد:‌ پيامبر ﷺ فرمود: «مَا عَمِلَ آدَمِىٌّ مِنْ عَمَلٍ يَوْمَ النَّحْرِ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ إِهْرَاقِ دَمٍ وَإِنَّهُ لَيَأْتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِى فَرْثِهِ بِقُرُونِهَا وَأَشْعَارِهَا وَأَظْلاَفِهَا وَإِنَّ الدَّمَ لَيَقَعُ مِنَ اللَّهِ بِمَكَانٍ قَبْلَ أَنْ يَقَعَ فِى الأَرْضِ فَطِيبُوا بِهَا نَفْسًا ». ترمذى ۱۵۶۷، ابن ماجه ۳۱۲۶

آدمى‌زاد در روز قربانى، عملى که از ريختن خون (قربانى) بيشتر محبوب خدا باشد انجام نداده است و همانا آن قربانى با شاخ‌ها و موها و سم‌هايش مى‌آيد و همانا قربانى پيش از آنکه خون آن بر زمين بيفتد در جايگاه رضايت و قبوليت الله مى‌افتد بنابرين خوش باشيد.

زيد بن ارقم رضي الله عنه مى‌گويد:‌ صحابه از پيامبر ﷺ پرسيدند: در قربانى به ما چه مى‌رسد؟ فرمود: در عوض هر مويى يک نيکى. باز پرسيدند: يا رسول الله! در عوض هر پشم چه مى‌رسد؟ فرمود: در عوض هر پشمى يک نيکى هست.[۲]

جايگزين قربانى براى فقراء

عبدالله بن عمرو مى‌گويد: شخصى خدمت پيامبر ﷺ عرض کرد اگر من قربانى نيابم جز گوسفند شير ده پسرم  آيا آن را قربانى کنم؟ پيامبر ﷺ فرمود: «لاَ وَلَكِنْ تَأْخُذُ مِنْ شَعْرِكَ وَأَظْفَارِكَ وَتَقُصُّ شَارِبَكَ وَتَحْلِقُ عَانَتَكَ فَتِلْكَ تَمَامُ أُضْحِيَتِكَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ ».

خير اما از مو و ناخنت بگير و سبيل هايت را کوتاه کن و زير نافت را بتراش اين قربانى کامل شما پيش الله عز وجل است. ابوداود ۲۷۸۹ با سند قوى، نسائى ۴۳۶۵، مسند احمد ۶۵۷۵ و صحيح ابن حبان ۵۹۱۴٫

[۱] – ابوداود ۲۷۹۵، ابن ماجه ۳۱۲۱ و دارمى ۱۹۴۶٫

[۲] – ترمذى ۳۱۲۷ و مسند احمد ۱۹۲۸۳٫

 

 

برای دانلود کردن فایل  pdf رسالهٔ احکام قربانی، ذبح شرعی و نماز عید روی گزینهٔ دانلود کلیک کنید.

 

 

نويسنده: مولانا عبدالحکیم سیدزاده