سنت آنلاین

یک دانشجو بعد از گذراندن مراحل خودسازی که درواقع رابطۀ خود را با خدا سامان می‏دهد، لازم است رابطۀ خود با خود را نیز سامان دهد. ازاین‎رو اسلام این امر را نیز فروگذار نکرده و برای فرد در مقابل خودش وظایفی را مشخص کرده است که به سه دسته تقسیم می‌شوند:

الف. وظیفۀ دانشجو در قبال جسمش

۱٫ اعتدال در خوردن و آشامیدن؛ خداوند در قرآن به اعتدال در خوردن و آشامیدن توصیه کرده است: «یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الـْمُسْرِفِینَ»(اعراف:۳۱)؛ «اى فرزندان آدم، در هر نمازى زینت خود را برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف مكنید. بى‌گمان خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد.»

رسول اکرم نیز به رعایت اعتدال در خوردن و آشامیدن چنین توصیه می‏‌کند: بدترین ظرفی که پر شود، شکم است. برای آدمی چند لقمه که کمرش راست شود، کافی است. پس اگر چاره‎ای جز این نداشتید، یک سوم شکم را به غذا، یک سومش را به آب، و یک سومش را به نفس کشیدن اختصاص دهید.(ترمذی: ۲۳۰۲)

۲٫ توجه به ورزش و تقویت بدن؛ یک مسلمان واقعی و یک دانشجو همواره می‎کوشد بدنی قوی و قدرتمند داشته باشد. پس همان‏طورکه برای سلامتی روحش برنامه‏ریزی می‌‏نماید، برای تقویت بدنش به تمرین و ورزش می‌پردازد تا به بدنش نیرو، نشاط و سرزندگی بخشیده، آن را در مقابل بیماری‌ها واکسینه کند.(ساعدیرودی،۱۳۹۳: ۵۱)

۳٫ توجه به پاکیزگی و تمیز نگه‌داشتن بدن و لباس؛ دانشجویی که اسلام می‏‌خواهد آن است که بدن و لباسش را پاکیزه ‎کند و در این راستا روش رسول اکرم را سرلوحه خود قرار دهد که همواره غسل می‎کرد و مواد خوشبوکننده استفاده می‎نمود. در حدیثی رسول اکرم صراحتاً به غسل و استفاده از مواد خوشبوکننده امر می‏‌کند:

«إغتَسِلوا یومَ الجُمعَة وَاغسِلوا رُءُوسَکُم وَ اِن لَم تَکُونوا جُنُبًا وَ اصِیبُوا مِن الطِیب؛ در روز جمعه غسل کنید و سرهایتان را بشویید اگرچه جنب هم نباشید و از مواد خوش‎بو استفاده نمایید.»(بخاری،۱۹۸۱: ۸۳۵)

در سیرۀ عملی رسول اکرم نیز اهتمام به تمیزی و خوشبویی هویدا بود. یکی از یاران ایشان می‌گوید: «مَا شَمَمتُ عَنبَرًا قَطُّ وَلا مِسکًا وَ لا شَیئًا اَطِیبَ مِن رِیحِ رَسُولِ اللهِ؛ هیچ‌گاه عنبری را نبوییدم، و نه مشکی و نه چیز دیگری را که از بوی رسول الله خوش‌تر باشد.»(مسلم: ۴۲۹۸)

ب. وظیفۀ دانشجو در برابر عقلش

۱٫ فراگیری علم تا پایان عمر؛ کسب علم برای دانشجو ضروریست و امیرالمؤمنین علی رضی‏الله‏عنه درخصوص کسب علم چنین می‌فرماید: «علم و دانش قدرت است، هرکس به آن دست یابد، غلبه می‎یابد و هرکس به آن دست نیابد زیر سلطه قرار می‌گیرد.»(ابن‌ابی‌الحدید:۳۱۹)

به این نکته توجه بکنیم که فراگیری و آموزش حقیقی این نیست که موفق به دریافت مدرک تحصیلی عالی‎ و بالایی بشویم که منبع پردرآمد مالی و تضمین کنندۀ زندگی راحت و بی دغدغه‎ای باشد.(ساعدی‌رودی،۱۳۹۳) بلکه باید فراگیری علم و دانش به‎طور همیشگی باشد.

همانگونه که قرآن در آیۀ «وَقُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْمًا»(طه:١١٤)؛ «و بگو: پروردگارا، به من دانشى بیفزاى.» بیان شده است که در آن دعای افزونی دانش برای همیشه است.

پس برای یک دانشجو شایسته نیست که قبل و بعد از فراغت، از کسب علم و دانش دست بکشد؛ زیرا علم برای دانشجوی مسلمان یک قوت است. از عبدالله‌بن مبارک پرسیدند: تا به کی باید در پی علم و دانش بود؟ او پاسخ داد: تا مرگ.(ساعدی‌رودی،۱۳۹۳) پس یکی از وظایف مهم دیگر دانشجو در برابر عقلش کسب علم در تمام زمان‌هاست.

۲٫ کسب بعضی از مهارت‏های ضروری؛ علاوه‌بر کسب علوم به‎صورت عمومی، لازم است یک دانشجوی مسلمان برخی از مهارت‌ها و دانش‎ها را فرابگیرد. و نیز برای فراگیری دانش، اولویت‎بندی کند و به دانشی بپردازد که برای دنیا و آخرت او سودمند باشد یا زیانی را بزداید. ازاین‎رو لازم است دانشجوی مسلمان از تلاوت، روخوانی، تجوید و تفسیر قرآن آگاهی داشته باشد. همچنین شایسته است که دانشجوی مسلمان لغت عربی را در حد نیاز بداند.

۳٫ فراگیری زبان خارجی؛ فراگیری زبان‏های خارجی هم یکی از ضرورت‏های زندگی اسلامی است. رسول اکرم به یکی از یارانش فراگیری زبان سریانی را توصیه نمود؛ چنانکه زیدبن ثابت اینگونه روایت می‎کند که رسول اکرم از من پرسید: «اَتُحسِنُ السِّریانِیهَ؟ فَاِنَّها تَاتِینِی کُتُبٌ» قُلتُ: لا. قالَ: «فَتَعَلَّمهَا» فَتَعَلَّمتُهَا؛ «آیا سریانی را خوب بلدی؟ چون نامه‏هایی به این زبان به من میرسد.» گفتم: نه. فرمود: «پس آن را یاد بگیر.» من هم آن را یاد گرفتم.»(ابن‌حبان: ۷۱۳۶)

ج. وظیفۀ دانشجو در برابر روحش

در این قسمت می‏توان وظایفی را چون صیقل دادن روح با عبادت، همنشینی با نیکان و اهتمام به دعا و تلاوت و اذکار قرآنی، که پیشتر بعضی از این مواد در قسمت خودسازی ذکر شد، نام برد.

نویسنده: صادق سرفرازی
منبع: مجله ندای اسلام ٧٤-٧٥