سنت آنلاین

خداوند متعال یاران پیامبر صلى الله علیه وسلم را با چنان صفاتی متمایز ساخته كه انسان‌های بعدی بدان دست نخواهند یافت و آن مدال زیبنده‌ی ”عدالت“ آنهاست كه هیچ گاه مورد سؤال قرار نمی‌گیرد؛ زیرا عدالت آنها به وسیله‌ی قوی‌ترین ابزار عدالت؛ كتاب الله، حدیث پیامبر، اجماع و عقل به ثبوت رسیده است و همه‌ی آنها عادل و متدین بودند.

 عدالت صحابه از دیدگاه قرآن

۱- خداوند متعال در قران مجید می‌فرماید: ﴿كُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ﴾؛ شما بهترین امتی هستید كه به سود انسانها آفریده شده‌اید.
۳- ﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَكُونَ الرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهِیدًا﴾؛ همچنین گردانیدیم شما را امتی میانه تا باشید گواهان برمردم و باشد پیامبر بر شما گواه.
۳- ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَرِضْوَانًا﴾؛ محمد فرستاده‌ی خداست و كسانی كه همراه او هستند بر كافران سرسخت و در میان خود مهربان‌اند، تو می‌بینی آنها را ركوع كننده و سجده كننده كه طلب می‌كنند فضل و خوشنودی خداوند را.
این آیات تمامی یاران پیامبر صلى الله علیه وسلم را در بر می‌گیرد؛ زیرا آنان مخاطب مستقیم قرآن و شاهد زنده‌ی آن هستند. و علاوه از این آیات، آیات بی‌شماری به بیان فضیلت و شهادت به عدالت صحابه می‌پردازند.

 عدالت صحابه از دیدگاه حدیث

در نصوص احادیث شواهد فراوانی بر اثبات این مدعا دلالت دارد، از جمله:
۱- حدیث صحیح و متفق علیه ابو سعید خدری كه رسول خدا صلى الله علیه وسلم فرمودند: «لَا تَسُبُّوا أَصْحَابِی فَوَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَو أَنْفَقَ أَحَدُكُمْ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَباً مَا بَلَغَ مُدَّ أَحَدِهِمْ وَلَا نَصِیْفَهُ»؛ یاران مرا بد نگویید! سوگند به ذاتی كه جانم در دست اوست، اگر هریك از شما اندازه‌ی كوه احد طلا انفاق بكند، با انفاق مشت یا نصف آنها برابری نمی‌کند.
۲- و با تواتر این قول از آن‌حضرت صلى الله علیه وسلم ثابت شده است: «خَیْرُ النَّاسِ قَرْنِی، ثُمَّ الَّذِیْنَ یَلُونَهُمْ»؛ بهترین مردم، مردمان زمانه‌ی من هستند؛ سپس كسانی كه بعد از ایشان می‌آیند.
۳- در اثبات عدالت صحابه‌ای كه ناشناخته‌اند، حدیث صحیح ابن عباس آمده است: «جَاءَ أَعْرَابِیُّ إِلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه وسلم، فَقَالَ: إِنِّی رَأَیْتُ الْهِلالَ یَعْنِی هِلالَ رَمَضَانَ، فَقَالَ : أَتَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلَّا اللهُ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: أَتَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: یَا بِلالُ، أَذِّنْ فِی النَّاسِ أَنْ یَصُومُوا غَدًا»؛ بیابان‌نشینی خدمت آن‌حضرت صلى الله علیه وسمل آمد و گفت: من هلال ماه رمضان را دیده‌ام، پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمودند: آیا گواهی می‌دهی بر اینکه خداوند یگانه است و محمد فرستاده‌ی اوست؟ گفت: بله، آن‌حضرت به بلال گفت: به مردم اطلاع بده که فردا رمضان است.
آن‌حضرت صلى الله علیه وسلم به محض اینكه دانست او مسلمان است، سخنش را پذیرفت.
این حدیث را اصحاب سنن اربعه تخریج نموده‌اند و حدیث انس و ربعی بن حراش بر آن شاهداند.
۴- در صحیحین حدیث عقبة بن حارث آمده است: «أنه تزوج أم یحیىٰ بنت أبی إهاب، قال: فجاءت أمة سوداء فقالت: قد أرضعتكما، فذكرت ذٰلك للنبی صلى الله علیه وسلم، فأعرض عنی، قال: فتنحیت فذكرت ذٰلك له، قال: ”وَكَیْفَ وَقَدْ زَعَمَتْ أَنْ قَدْ أَرْضَعَتْكُمَا“.» عقبه بن حارث با ام یحیىٰ دختر ابی اهاب ازدواج كرد، سپس كنیز سیاه رنگی آَمد و گفت: من شما هر دو را شیر داده‌ام. عقبه می‌گوید: من پیامبر صلى الله علیه وسلم را از این ماجرا با خبر کردم، ایشان از من روی بر تافت، عقبه می‌گوید: باز خدمت پیامبر صلى الله علیه وسلم رفتم و عرض كردم كه این زن دروغ می‌گوید! پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: چه طور ممكن است؟ حال‌آنكه به گمانش شما را شیر داده است.

 عدالت صحابه از دیدگاه اجماع

۱- ابو عمر بن عبدالبر در ”الإستیعاب“ می‌گوید: ما از بحث و کاوش پیرامون صحابه بدین جهت خودداری نمودیم که اهل حق (اهل سنت و جماعت) بر عدالت و دینداری همه‌ی آنان اجماع کرده‌اند.
۲- خطیب بغدادی در ”الكفایة“ می‌گوید: عقیده و مذهب همه‌ی علما و فقها نیز همین است.
۳- محمد بن وزیر یمانی صنعانی نیز این اجماع را از اهل سنت، زیدیه و معتزله نقل كرده است.
۴- ابن صلاح می‌گوید: همه‌ی امت بر این امر اجماع كرده‌اند كه تمامی صحابه عادل هستند حتىٰ آنانی هم كه در جنگ‌ها علیه یک‌دیگر حضور داشته‌اند.

به اجماع علما-یی كه در اجماع بر آنها اعتماد می‌شود – به خاطر حُسن ظن و عنایت داشتن به افتخاراتی كه به صحابه دست داده است و گویا كه خداوند سبحانه وتعالىٰ اجماع را بر همین امر مقرر كرده است؛ چون ایشان نقل كنندگان شریعت بودند.

 عدالت صحابه از دیدگاه عقل

خطیب بغدادی آن را به بهترین شیوه بیان می‌کند: اگر هم از سوی خداوند و رسول او در مورد صحابه چیزی وارد نمی‌شد، باز هم حالاتی كه صحابه بر آن قرار داشتند؛ از قبیل هجرت، جهاد، امداد خدا، بذل جان، اموال، کشته شدن پدران و اولاد و خیرخواهی در دین و قوت ایمان و یقین البته كه عدالت آنها و اعتقاد داشتن به پاكی و راستی آنها را به طور قطع ثابت می‌كند و آنها از همه‌ی تعدیل كنندگان و تزكیه كنندگانی كه بعد از آنها تا قیامت می‌آیند، افضل و برتر هستند.

عدالت صحابه با دلایل قطعی نقلی و عقلی ثابت شد كه برای شک و تردید داشتن در اثبات خصوصیت برتر برای آنها مجالی باقی نمی‌گذارد. به همین خاطر علما، طاعنان و عیب‌جویان این بزرگواران را با شدت تمام رد كرده‌اند؛ زیرا این روش گمراهان و منكران و منحرفان از راه راست است. امام حدیث ابو زرعه رحمه الله شخصی را دید که از اصحاب رسول خدا صلى الله علیه وسلم عیب‌جویی و آنان را تنقیص می‌کند، گفت: بدانید كه او زندیق و بی دین است؛ چون به نزد ما رسول الله و قرآن مجید حق‌اند و حاملان قرآن و سنن، اصحاب رسول خدا صلى الله علیه وسلم هستند؛ اینها می‌خواهند شاهدان ما را عیب گرفته، تنقیص كرده و به آنان طعنه زنند، این طعن و عیب بر خود آنها سزاوارتر است كه بی دین و ملحداند.

منبع: منهج النقد في علوم الحديث/دكتر نورالدين عتر
ترجمه: مسلم محمدی