سورهی فاتحه در قرآن کریم از ویژگیهای خاصی برخوردار است: نخست: اینکه قرآن با این سوره افتتاح میشود. دوم: آنکه نماز با آن شروع میشود. سوم: آنکه از نظر نزول تنها سورهای است که به طور کامل قبل از همه سورهها نازل شده است. البته آیاتی چند از سورههای علق، مدّثّر و مزّمّل، قبل از […]
سورهی فاتحه در قرآن کریم از ویژگیهای خاصی برخوردار است:
نخست: اینکه قرآن با این سوره افتتاح میشود.
دوم: آنکه نماز با آن شروع میشود.
سوم: آنکه از نظر نزول تنها سورهای است که به طور کامل قبل از همه سورهها نازل شده است. البته آیاتی چند از سورههای علق، مدّثّر و مزّمّل، قبل از آن نازل گشتهاند، اما اوّلین سورهای که به طور کامل بر پیامبر اسلام صلى الله علیه وسلم نازل شد، سورهی فاتحه بود و آنچه از بعضی صحابهی کرام روایت شده که نخستین سورهی فرود آمده، سورهی حمد است، این است که این سوره از همه سورهها جلوتر قرار داشته و قبل از آن سورهای به شکل کامل نازل نگشته است و بدین جهت سورهی حمد را ”فاتحه الکتاب“ نام نهادهاند.
خصوصیت چهارم این سوره آن است که از نظر محتوا شامل تمام مطالب قرآن است و سراسر قرآن به منزلهی شرح و توضیح آن میباشد؛ زیرا تمام اهداف قرآن منحصر به ایمان و عمل است که اصول اساسی آنها در این سوره بیان شده است. در احادیث صحیح نام سورهی فاتحه، ”أُم الکتاب“، ”أُم القرآن“ و ”قرآن عظیم“ نیز آمده است. شرح مفصل این مورد در تفاسیر روح البیان و روح المعانی[۱] آمده است.
سورهی حمد تمام راهنماییهای لازم را به افرادی که به تلاوت قرآن روی میآورند، مینماید و به آنها خاطر نشان میسازد که در این راه تخیلات و نظریات شخصی خود را کنار گذاشته، با واقعبینی برای یافتن حق و جستجوی راه راست تلاش کنند و از خداوند متعال بخواهند که آنها را توفیق هدایت به راه راست عطا فرماید.
در ابتدای سورهی یاد شده، حمد و ثنای ذاتی بیان شده که ما بندگان تقاضای هدایت را به بارگاه او تقدیم میداریم؛ سپس تمام قرآن که از «الٓمٓ ٭ ذَٰلِکَ ٱلۡکِتَٰبُ» شروع میشود، در پاسخ به آن تقاضا آمده است؛ گویا زمانی که انسان تقاضای هدایت به راه راست نمود، حق تعالى در پاسخ وی به «ذَٰلِکَ ٱلۡکِتَٰبُ» اشاره فرمود؛ یعنی آنچه میخواهی در این کتاب وجود دارد.
پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمودند: «سوگند به خدایی که جان من در دست قدرت اوست، نظیر سورهی فاتحه نه در تورات آمده و نه در انجیل و زبور، حتى در خود قرآن کریم سوره دیگری مانند آن وجود ندارد.»[۲]
همچنین از آن حضرت صلى الله علیه وسلم نقل شده است که فرمود: «سورهی فاتحه داروی شفا بخش هر بیماری است.»[۳] یکی از اسامی دیگر سورهی فاتحه که در حدیث ذکر شده، سورهی ”شفا“ است.[۴] در صحیح بخاری از انس روایت شده که آن حضرت صلى الله علیه وسلم فرمودند: «مهمترین سورهی قرآن، سورهی حمد است.»[۵]
برگرفته از: معارف القرآن
ترجمه: مولانا محمدیوسف حسینپور رحمه الله
پینوشت
[۱]. قرطبی.
[۲]. رواه الترمذی [۲۸۷۵] عن أبی هریره وقال: حسن؛ والحاکم وقال: صحیح على شرط مسلم. من مظهری.
[۳]. رواه البیهقی فی شعب الإیمان [۲۳۶۷] بسند صحیح. مظهری.
[۴]. قرطبی.
[۵]. قرطبی [صحیح البخاری: ۴۴۷۴].