سنت آنلاین

امروزه بیش از چهل تقویم در جهان رایج و برخی از آنها بیش از بقیه مشهوراند. بیشتر این تقویم‌ها شمسی و برخی هم قمری هستند. بر اساس روایت‌های تاریخی، مصری‌ها از نخستین ملت‌هایی بودند که حساب شمسی را بنیاد تقویم خود قرار دادند. در تقویم‌های شمسی فصل‌های چهارگانهٔ سال مد نظر قرار گرفته‌اند و هر شبانه‌روز ۲۴ ساعت است که از نیمه‌ شب آغاز و تا ۲۴ ساعت بعد در نیمه‌ شب پایان می‌یابد. اما در تقویم‌های قمری با غروب آفتاب یک شبانه‌روز تمام می‌شود و شبانه ‌روز جدید آغاز می‌گردد. تقویم اسلامی مشهور به تقویم هجری قمری بخشی جدایی ناپذیر از هویت جوامع مسلمان و آحاد مسلمانان در گوشه‌ و کنار جهان است. انتساب این تقویم به هجرت پیامبر گرامی اسلام صلی‌ الله علیه ‌وسلّم و سایر مهاجرین به مدینهٔ ‌منوره است؛ هجرتی که یک نقطه‌ عطف بزرگ و سرنوشت‌‌ساز در تاریخ اسلام به ‌شمار می‌آید.
اگرچه عموم مسلمانان از مناسبت‌های مهمی مثل رمضان و عیدین به شیوه‌های مختلفی مطلع می‌شوند، اما بسیاری از آنها نمی‌دانند آغاز سال هجری قمری با ماه محرم ‌الحرام است. متأسفانه به ‌دلیل غفلت مسلمانان و کوتاهی بیشتر رهبران سیاسی‌ و اندیشمندان دینی، اقشار مختلف مسلمان یا اسامی همه ماه‌های قمری را به ‌خوبی نمی‌دانند یا از ترتیب دقیق آنها خبر ندارند.

 چرا تاریخ قمری مهم است؟

آگاهی از تقویم اسلامی از آن جهت توجه مسلمانان را می‌طلبد که اساس بسیاری از احکام‌ شرعی و عبادی، و همچنین وقایع مهم تاریخی مبتنی بر دانستن تاریخ قمری است؛ به‌ عنوان نمونه اگر از تاریخ دقیق رمضان، روزعرفه، ایام بیض (سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری) و عاشورا مطلع نباشیم چگونه می‌توانیم فضیلت روزه و عبادات مخصوص این ایام را درک کنیم؟ علاوه بر این، چگونه می‌توان بدون آگاهی از تاریخ قمری از عید فطر و قربان باخبر شد؟ مناسک حج و قربانی را به ‌‌جای آورد و تکبیرات تشریق را از دست نداد؟ باید دانست که تاریخ معتبر از دیدگاه فقه ‌اسلامی تاریخ قمری است. به‌ همین علت در احکامی مثل عدّهٔ زن متوفی‌ٰ عنها، مطلّقه یائسه و زنی که شوهرش مفقودالاثر است، ماه و سال قمری معتبر است نه شمسی.
از طرفی قرآن مجید در چندین سوره اهمیت و افادیت تقویم قمری را بیان نموده‌ است؛ آیات مبارکهٔ ذیل را ملاحظه فرمایید:
ـ ﴿هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾ [یونس: ۵]؛ خداست که خورشید را درخشان و ماه را تابان گردانده است، و برای ماه منازلی معیّن کرده است تا شماره‌ سال‏ها و حساب (کارها) را بدانید. خداوند (آن همه عجائب و غرائب آفرینش و چرخش و گردش مهر و ماه را سرسری و از بهر بازیگری پدید نیاورده است و بلکه) آن را جز به حکمت نیافریده است. خداوند آیات (قرآن و نشانه‌های جهان) را برای آنان که می‌فهمند و درک می‌کنند شرح و بسط می‌دهد.
ـ ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ﴾ [بقره: ۱۸۵]؛ (ایام روزه‌) ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده است، راهنمای مردم است و آیات روشن‏گری شامل رهنمودها و جداکننده حق از باطل در بردارد، پس هرکس از شما که در آغاز ماه حاضر (مقیم‌) بود، بر اوست که روزه بگیرد….
ـ ﴿الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ﴾ [بقره: ۱۹۷]؛ حجّ در ماه‏های معیّنی انجام می‌پذیرد (که عبارتند از: شوّال، ذوالقعده و ذوالحجّه).
ـ ﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ﴾ [توبه: ۳۶]؛ شمارهٔ ماه‏ها(ی سال قمری) در حکم و تقدیر خدا(ی متعال، و مضبوط در لوح محفوظ، یا موجود) در کتاب آفرینش – از آن روز که آسمان‏ها و زمین را آفریده است – دوازده ماه است که چهار ماه حرام است (و آنها عبارتند از: ذی‌ القعده، ذی ‌الحجّه، محرّم، و رجب).

چرا «هجرت» مبدأ تقویم اسلامی شد؟
برعکس بسیاری از تقویم‌های متداول که نسبت آنها به سال‏روز تولد افراد، فصل‌های موسمی و یا آغاز حکومت حکام و پادشاهان می‌باشد، تقویم اسلامی به عملی نیک و پسندیده منسوب است. به‌ گفتهٔ بسیاری از اندیشمندان، بزرگترین واقعه در تاریخ اسلام هجرت پیامبر اکرم- صلی الله علیه وسلم- و مسلمانان به مدینهٔ منوره است. این رویداد سرنوشت‌ساز نقطهٔ عطفی در تاریخ اسلام و مسلمانان محسوب می‌شود. پس از هجرت، مسلمانان توانستند به آزادی دینی و مدنی دست یابند. تاروپود سبک زندگی اسلامی و برنامه‌های اقتصادی و سیاسی اسلام در مدینه ظاهر گشت. فرصتی طلایی برای ترویج و تبلیغ دین برگزیدهٔ الله ذوالجلال به ‌دست آمد. همین امر باعث شد تا حضرت عمر فاروق- رضی ‌الله عنه- در دوران خلافت راشده‌اش واقعهٔ هجرت را نقطهٔ آغاز تقویم اسلامی قرار دهد. رأی حضرت عثمان و علی- رضی‌الله عنهما- نیز همین بود. از طرفی قرآن مجید نیز به‌ همین نکته اشاره دارد: ﴿لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَىٰ مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ﴾؛ مسجدی (مانند مسجد قبا) که از روز نخست بر پایه تقوا بنا گردیده است (و مراد سازندگان آن تنها رضای الله بوده است) سزاوار آن است که در آن برپای ایستی و نماز بگزاری. (توبه: ۱۰۸)
بسیاری از علما و کارشناسان دینی معتقدند هدف از ”اول یوم“ در آیه، روز اول هجرت است. مسجد قبا هم اولین مسجدی‏ست که پس از هجرت تأسیس شد. از این مطلب واضح گشت که اجماع صحابه به خطا نرفته ‌است.

 حکم پاسداری از تقویم اسلامی

چنان‏که در تفسیر مشهور معارف ‌القرآن، اثر ماندگار مفتی اعظم سابق پاکستان مولانا محمد شفیع عثمانی- رحمه ‌الله- آمده ‌است، پاسداری از تقویم قمری که در بسیاری از فرهنگ‌ها به تقویم اسلامی شهرت دارد، فرض کفایه است: «فقهای کرام پاسداری و باقی گذاشتن تقویم قمری را بر عهده مسلمانان فرض کفایه قرار داده‌اند؛ این تاریخ و حساب، سنت پیامبر اکرم – صلی‌الله علیه وسلم-، دیگر پیامبران و خلفای راشدین است و استفاده از آن موجب خیر و برکت خواهد بود.»، (معارف ‌القرآن/ اردو: ۴/ ۵۰۶)

 راهکارهایی برای ترویج و پاسداری از تقویم اسلامی

آحاد امت اسلامی اگر در تنظیم کارهای شخصی و روزمرهٔ خود از تقویم هجری استفاده کنند، این تقویم بیش از پیش در جامعه متداول خواهد شد. به‌ عنوان مثال، تاریخ قمری تولد خود را به یاد داشته باشیم. سایر اتفاقات مهم زندگی مثل ازدواج، سفرهای مهم، دیدارها، خریدهای بزرگ و یا ارزشمند، تولد فرزندان و… را بر اساس تقویم اسلامی هم یادداشت نماییم. اگر اهل خاطره نوشتن هستیم، تاریخ هجری قمری را از یاد نبریم.
تاریخ تأسیس بناهای شخصی مثل ساختمان‌ها و منازل و بناهای عمومی مثل مساجد و مدارس، بیمارستان‌ها، پارک‌ها، هتل‌ها و… را بر اساس تقویم هجری هم می‌توان بر تابلوها و لوح‌های مخصوص نوشت. در مورد اماکن عمومی، ادارات و نهادهای رسمی وظیفه بیشتری دارند. علاوه بر این، می‌توان تاریخ تولد و وفات نزدیکان و عزیزان خود را طبق تقویم اسلامی یادداشت کرد و حتی آن را بر سر لوح‌های آرامگاه‌ها درج نمود.
رسانه‌های گوناگون اعم از شنیداری، دیداری و چاپی نیز برای ترویج تقویم اسلامی می‌توانند نقش پررنگی ایفا کنند. رسانه‌ها می‌توانند تاریخ چاپ و نشر برنامه‌های خودشان را علاوه بر تقویم رایج کشور، طبق تقویم قمری تنظیم و اعلام نمایند. اتفاقات مهم تاریخی را بر اساس همین تاریخ بازگو کنند.
علاوه بر این، آموزگاران و مدرسان نیز می‌توانند در ترویج و نگهداری تقویم اسلامی سهیم باشند؛ آنها می‌توانند همواره اهمیت این تقویم را به دانشجویان، طلاب و دانش‌آموزان یادآوری کنند، تاریخ کامل قمری را اول درس متذکر شوند و با تشویق از طلاب و دانشجویان بخواهند در زندگی فردی و اجتماعی از این تقویم نیز بهره بگیرند.
اعضای هیئت امنای مساجد در زمینهٔ ترویج و نگهداری از تقویم اسلامی می‌توانند پیش‌رو باشند؛ اگر این عزیزان تاریخ دقیق قمری را هر روز در محلی مناسب در مساجد درج نمایند، نمازگزاران از این تاریخ پرخیر و برکت راحت‌تر مطلع خواهند شد. این امر نمازگزاران را در تنظیم اعمال یومیه کمک خواهد کرد.
به‌ همین نحو، اگر شرکت‌ها و مؤسسات رسمی در اطلاعیه‌ها و برگه‌های گوناگون از جمله قراردادهای خود تاریخ قمری را کنار نگذارند، بدون شک نقش مهمی در اشاعه و صیانت از تقویم اسلامی ایفا کرده‌اند./ سنی‌آنلاین

نویسنده: عبدالحکیم شه‌بخش