به چه كسي محدث مي‌گويند؟ لقب «محدث» بر كسي اطلاق مي‌شود كه با حديث پيامبر صلى الله عليه وسلم سر و كار داشته باشد و نيز صفاتي را كه اهل فن ذكر كرده‌اند، احراز كرده باشد. علامه تاج‌الدين سبكي مي‌گويد: محدث كسي است كه اسانيد، علل، أسماء الرجال و عالي و نازل را بداند و […]
به چه كسي محدث مي‌گويند؟
لقب «محدث» بر كسي اطلاق مي‌شود كه با حديث پيامبر صلى الله عليه وسلم سر و كار داشته باشد و نيز صفاتي را كه اهل فن ذكر كرده‌اند، احراز كرده باشد.
علامه تاج‌الدين سبكي مي‌گويد: محدث كسي است كه اسانيد، علل، أسماء الرجال و عالي و نازل را بداند و همراه با آن، بسياري از متون احاديث را از حفظ داشته باشد و كتب سته، مسند امام احمد، سنن بيهقي و معجم طبراني را از استادي شنيده باشد و به اين مجموعه، هزار جزء حديثي را نيز اضافه كند. اگر اين اندازه را شنيد و اهالي يك طبقه – علماي معاصر كه هم‌سن و سال باشند و در روايت و گرفتن حديث از شيوخ طبقه قبلي شريك باشند – را نوشت و به نزد شيوخ رفت و آمد كرد و درباره‌ي علل و وفيات و مسانيد سخن گفت، در درجات ابتدايي محدثين قرار دارد. باز الله تعالىٰ آنچه را براي هر كه بخواهد، اضافه مي‌كند.
برخي از مردم ادعاي ”اهل حديث“ بودن را دارند، در حالي كه نهايت كارشان نگاه در ”مشارق الأنوار“ صاغاني است و اگر بالاتر بروند تا ”مصابيح“ بغوي و گمان مي‌كنند كه به درجه محدثين رسيده‌اند.
اين به خاطر جهلشان نسبت به حديث است. اگر اين دو كتاب را از ته دل حفظ كنند و دوچندان از ديگر متون بر آن بيفزايند، باز هم محدث نمي‌شوند و با اين وجود در زمره‌ي محدثين در نمي‌آيند مگر زماني كه شتر از سوراخ سوزن رد شود!
اگر به گمان خودش به غايت حديث برسد، به ”جامع الأصول“ ابن اثير مشغول مي‌شود و اگر ”كتاب علوم الحديث“ ابن صلاح يا مختصرش ”تقريب و تيسير“ نووي و مانند آن به اينها اضافه شود، به انتهاي محدثيت مي‌رسد كه از او با القاب ”محدث المحدثين“ و ”بخاري العصر“ ياد مي‌شود!
اين الفاظ دروغين چقدر نامناسب‌اند. با آنچه ذكر كرديم، كسي محدث نمي‌شود. (معيد النعم ومبيد النقم: ۸۱)
حافظ سيوطي از حافظ محدث ابن سيد الناس- استاد امام ذهبي – نقل كرده است كه: در زمان ما به كسي محدث مي‌گويند كه از نظر روايت و درايت و جمع راويان به حديث اشتغال داشته باشد و نسبت به بسياري از راويان و روايات در زمان خود آگهي داشته باشد و در اين باره چنان ممتاز گردد كه خطش شناخته شده و ضبطش مشهور گردد. (التدريب: ۱۱)
علامه محدث تهانوي در ”قواعد في علوم الحديث“ مي‌گويد: محدث كسي است كه راههاي اثبات حديث را بداند و از عدالت و مجروح بودن رجال آن آگهي داشته باشد نه اينكه فقط محدود به شنيدن باشد. (ص: ۲۷)
من مي‌گويم: تاج بن يونس و زركشي نيز چنين گفته‌اند. (تدريب: ۷)
منظور از اين قول، در زمانه‌ي انحطاط علم و علماست نه حال محدثي كه در عرف علماي پيشين بود.
علامه محدث احمد شاكر در ”الباعث الحثيث شرح اختصار علوم الحديث“ بعد از ذكر لقبهاي «حافظ» و «محدث» مي‌گويد: در زمان ما مردم كاملاً روايت را رها كرده و اشتغال به حديث را نيز ترك گفته‌اند؛ به جز اندكي كه از ميان اينها هم كساني كه اهليت طالبيت علوم سنت را داشته باشند، كم هستند، بعيد است كه كسي را بيابي و كيست كه به معناي صحيح، «محدث» باشد؟! (ص: ۱۷٦)
امام ذهبي – هفت قرن پيش – در جزء بيان زغل العلم و الطلب درباره‌ي علم حديث گفته است: چه بسا مردي كه در گذشته به فقه و رأي شهرت داشت، در حديث از متأخرين برتر باشد و چه بسا مردي از متكلمين پيشين، اثر را از شيوخ زمان ما بهتر بشناسد! (ص: ۱۱)
نويسنده: علامه عبدالفتاح ابوغده (حاشيه الرفع: ٥۸، ٥۹)
ترجمه: زبير حسين‌پور