(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًا ۖ وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَيْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ ۚ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا). «نساء-۱۹»

ترجمه:
(ای مومنان! برای شما حلال نیست که زنان را بر خلاف میلشان به ارث ببرید؛ آنان را تحت فشار قرار ندهید تا با این کار بخشی از آنچه را به آنها داده اید، پس بگیرید مگر اینکه آشکارا کار ناشایستی انجام دهند.و با آنان به نیکی رفتار کنید.و اگر از آنان خوشتان نیامد، بدانید که چه بسا چیزی را ناگوار می دانید، ولی الله در آن خیر فراوانی قرار داده است)

تفسیر و توضیح آیه:
زهری و ابومجلز می‌گویند: «رسم و عادت اهل جاهلیت بر این بود که چون مرد می‌مرد و از خود همسری بجا می‌گذاشت‌، پسر آن مرد از غیرآن زن‌، یا یکی دیگر از نزدیکان نسبی وی‌، جامه خویش را بر او می‌افگند و با این کار به آن زن از خود زن و از اولیایش ذی‌حق‌تر می‌شد». بخاری نیز در بیان سبب نزول آیه‌کریمه از ابن‌عباس «رضی الله عنه» روایت کرده است که فرمود: «رسم اهل جاهلیت بر این بود که چون مرد می‌مرد، اولیای متوفی به (تصاحب) زن وی سزاوارتر تلقی می‌شدند، پس اگر یکی از آنان می‌خواست‌، او را به نکاح می‌گرفت و اگرمی‌خواستند، او را به دیگری به زنی می‌دادند و اگر هم نمی‌خواستند، او را اصلابه نکاح نمی‌دادند، پس به‌هرحال؛ آنها به تصمیم گیری درباره وی ذی‌حق‌تر و سزاوارتر بودند». در روایتی‌دیگر از ابن‌عباس «رضی الله عنه» آمده‌است‌: «اگر آن زن زیبا می‌بود، یکی از بستگان نزدیک شوهر متوفایش او را به نکاح خویش می‌گرفت واگر زشت و نازیبا می‌بود، او را در بند خویش می‌داشت تا بمیرد و میراثش رابگیرد، یا اورا وامی داشت که خود را بازخرید کند و در قبال آزادی وی از اوفدیه‌ای می‌گرفت و رهایش می‌کرد». در روایت بخاری اضافه شده‌است‌: «همان بود که این آیه‌کریمه نازل شد». حاصل مطلب این که‌: آنها مهر را همچون ثمن وبهایی برای زن به‌حساب می‌آوردند.
آری‌! این کار را نکنید «تا بخشی از آنچه را به آنان داده‌اید، به‌دست آرید» ومهر را از آنان بازپس گرفته و از چنگشان به در برید «مگر آن که مرتکب زشتکاری‌آشکاری شوند» این استثنا مخصوص شوهر است نه نزدیکان وی‌ یعنی‌: فقط شوهر این امکان را دارد که با زن فسادپیشه خود روشی سخت‌گیرانه داشته باشد. ابوقلابه می‌گوید: «هرگاه زن شخص مرتکب زنا شد، پس باکی نیست که به او زیان رسانده و در معاشرت بر وی سخت بگیرد و او را زیر فشار و آزار بگذارد تاآن که از مهر خویش برای وی درگذرد. یعنی اینکه از وی فدیه بازستاند». جمعی گفته‌اند: مراد از (فاحشه‌: زشتکاری) در آیه کریمه‌، بدزبانی زن وناسازگاری وی با شوهر است‌. اما ابن‌جریر ترجیحا برآن است که کلمه (فاحشه) عام است و شامل زنا، ناسازگاری‌، بدزبانی و اعمالی از این دست همه می‌شود «و با زنان به وجه پسندیده زندگانی کنید» یعنی‌: به آن شیوه‌ای که در شریعت و درمیان خانواده زن‌، پسندیده شناخته شده؛ چون خوشرفتاری‌، انفاق بر آنان به طوردرست و دادن حق آنان در شب گذرانی‌. البته این معنی در کمربند همان اموری‌است که خدای ﻷ حلال گردانیده است بنابراین‌، خوشرفتاری با زنان به معنی آزاد گذاشتن آنان در ارتکاب محرمات نیست‌.
در حدیث شریف آمده است که رسول‌اکرم «صلی الله علیه وسلم» فرمودند: «خیرکم خیرکم لاهله وانا خیرکم لاهلی‌». «بهترین شما، بهترین شماست برای خانواده‌اش و من بهترین شما هستم برای خانواده‌ام». «و اگر آنان را» یعنی‌: زنانتان را «دوست ندارید» به‌سببی از اسباب‌، بی‌آن که مرتکب بدکاری‌، یا ناسازگاری شده باشند، پس باید صبر کنید و شکیبایی ورزید و در امر جداشدن از آنان شتاب نکنید «زیرا چه‌بسا چیزی را ناخوش بدارید و خداوند در آن خیر بسیاری نهاده باشد» از قبیل استمرار ومداومت صحبت و به دنیا آمدن فرزندان صالح و شایسته از آن زنی که دوستش‌ندارید. چنان‌که در حدیث شریف آمده است‌: «مرد مؤمن از زن مؤمنه نفرت نورزد زیرا اگر از نظر شکل و شمایل و رفتار، او را نمی‌پسندد، چه بسا از بعدی دیگر ازوی راضی گردد».

📚منبع: انوار القرآن/عبدالرئوف مخلص