عن امیرالمومنین ابی حفص عمر بن الخطاب رضی الله عنه قال: سمعت رسول الله صلى الله علیه و سلم یقول: «انما الاعمال بالنیات و انما لکل امرء ما نوی فمن کانت هجرته الی الله و رسوله فهجرته الی الله و رسوله و من کانت هجرته لدنیا یصیبها او امرأه ینکحها فهجرته الی ما هاجر الیه» […]
عن امیرالمومنین ابی حفص عمر بن الخطاب رضی الله عنه قال: سمعت رسول الله صلى الله علیه و سلم یقول: «انما الاعمال بالنیات و انما لکل امرء ما نوی فمن کانت هجرته الی الله و رسوله فهجرته الی الله و رسوله و من کانت هجرته لدنیا یصیبها او امرأه ینکحها فهجرته الی ما هاجر الیه» . صحیح بخاری (۱)، صحیح مسلم (۱۹۰۷).
راوی حدیث
راوی این حدیث سیدنا عمر بن الخطاب، فاروق، امیر مومنان و دومین خلیفه‌ی مسلمانان است، ایشان یکی از اشراف قریش و سفیرآنان بود، در سال پنجم یا ششم بعثت به اسلام گروید و در تمامی غزوات پا به پای رسول الله صلى الله علیه وسلم جنگید، با مسلمان شدن وی مسلمانان، سربلند، و نیرومند گشتند.
عمربن الخطاب رضی الله عنه، پس از ابوبکر رضی الله عنه به خلافت رسید، دوران خلافت وی که ده سال و شش ماه ادامه یافت، درخشانترین و پر افتخارترین دوران تاریخ اسلام می باشد که دوست و دشمن به آن اذعان دارند.
ایشان در اواخر ماه ذی الحجه، سال ۲۳ هجری ، صبحگاهان که در مسجد رسول الله صلى الله علیه وسلم به نماز فجر ایستاده بود، توسط برده‌ای مجوسی ایرانی تبار مجروح گشت و سرانجام یکم محرم الحرام آغار سال ۲۴ هجری به شهادت رسید، و در حجره عایشه رضی الله عنها در آغوش دو یار دیگرش، آرامید تا به جهانیان بگوید: ما در زندگی این گونه بوده‌ایم و برای همیشه این گونه خواهیم ماند، رضی الله عنه و ارضاه.
اهمیت و جایگاه نیت
ترجمه حدیث: امیر مومنان، ابوحفص عمر بن الخطاب رضی الله عنه می‌گوید: شنیدم که رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمود:
«ارزش هر عمل، بسته به نیت آن است، و با هر کس طبق نیتش رفتار خواهد شد، پس هر کس هجرتش به هدف رسیدن به خدا و رسولش، باشد، از او پذیرفته می‌شود، و هر کس هجرتش به قصد دست یافتن دنیا و یا ازدواج زنی باشد پاداشش همان است وبس.»
شرح فشرده
حدیث فوق که امام بخاری رحمه الله با ظرافت تمام، آن را سرآغاز کتاب صحیح خود گردانیده، در مجموعه‌ی روایات اسلامی، جایگاه بسیار بلند و ممتازی دارد و تمامی اصحاب کتب سته آن را روایت کرده‌اند.
ابوداود رحمه الله می‌گوید: از رسول الله صلى الله علیه وسلم پنج هزار حدیث یادداشت کردم و در این کتاب (سنن ابوداود) از آن مجموعه چهار هزار هشتصد حدیث برگزیده‌ام و از همه آن، برای انسان چهار حدیث کافی است، که یکی از آنها حدیث (انما الاعمال بالنیات) می باشد.
امام احمد رحمه الله از آن فراتر رفته و می‌فرماید: (اصول اسلام بر سه حدیث استوار است) و حدیث مذکور را از آن جمله شمرده است.
رسول الله صلى‌الله علیه وسلم در این حدیث به بیان جایگاه نیت و ارزش کلیدی آن پرداخته و نیت را معیار پذیرش و ارزیابی اعمال معرفی نموده است، صحت و فساد، ثواب و عقاب هر عمل بسته به نیت آن است.
رسول الله صلى‌الله علیه وسلم با جمله‌ی کوتاه و گویای «انما الاعمال بالنیات» یک اصل جامع و قاعده‌ای کلی را بنا نهادند، و با مثال هجرت که بارزترین امتیاز مسلمانان مکی و بزرگترین افتخار تاریخ صدر اسلام است،آن را تشریح نمودند.
هجرت، یعنی کوچ نمودن از سرزمین شرک و کفر و نقل مکان به دارالاسلام، گرچه به ظاهر همه در ترک وطن، رنج سفر و سوز غربت با هم یکسانند، اما از لحاظ معنوی هرگز همه مهاجران با هم برابر نیستند، آنان که به قصد نیل رضای الهی و نصرت دین و صحبت رسول الله صلى‌الله علیه وسلم، به این کار اقدام نموده‌اند، بزرگترین افتخار و پاداش معنوی را کسب نموده‌اند و عمل آْنان پذیرفته شده است.
اما آنان که از این کار، اهدافی دنیوی را دنبال کرده‌اند، نه عملشان پذیرفته است و نه ثواب دارند و افتخاری نیز جز «مهاجر ام قیس » بودن، کسب نمی کنند، آن که به قصد متاع دنیا هجرت کند، تاجر است و آن که به قصد ازدواج با زنی هجرت کند، خواستگار است، نه مهاجر.
بقیه اعمال را با این مثال باید سنجید، آری نیت فاسد نه تنها ثواب عبادت را تباه می‌کند، بلکه عبادت را به گناه و حتی به شرک نیز تبدیل می‌کند، حدیث: «من صلی یرائی فقد اشرک» (مسند احمد: ۴/۱۲۶) این مطلب را به صراحت بیان کرده است.
لابد آن سه نفر شهید و عالم و تاجر به ظاهر، خداطلب را که در قیامت نخستین کسانی هستند که در جهنم انداخته می‌شوند (مسلم ۱۹۰۵)، به خاطر دارید، پس همگی باید بکوشیم که گوهر کمیاب (اخلاص) را به دست بیاوریم و با تمام وجود از آن پاسداری و حفاظت کنیم تا خدای نکرده زحماتمان نقش بر آب و عبادات‌مان، بی حاصل نگردد.
پیام‌ها
۱ـ معیار پذیرش و ارزیابی و ثواب و عقاب اعمال، نیت است.
۲ـ تمامی اعمال عبادی را باید خالصانه برای خدا، انجام داد.
۳ـ هرگز اعمال اخروی را با نیت و قصد دنیوی، نباید انجام داد.
۴ـ مردم گرچه به ظاهر اعمالی برابر دارند، اما ثوابشان با هم متفاوت است.
۵ـ رسول الله صلى‌الله علیه وسلم چه زیبا می‌آموزاند، ابتدا قاعده را بیان می‌کند، و سپس آن را با مثالی تشریح می‌فرماید.
نویسنده: عبدالقدوس دهقان