سنت آنلاین

در طول تاریخ، اخلاق و توجه به ‌ارزش‌های اخلاقی عامل رشد و ترقی بشر بوده است. نگاهی به‌شاخص‌های رشد و توسعه در دنیای مدرن نشان می‌دهد، اخلاق و نهادینه‌سازی هنجارها و اجتناب از ناهنجاری‌ها، نه تنها مهم است بلکه از اساسی‌ترین شاخص‌ها برای رشد و توسعه همگون و سالم جامعه است. اگر جامعه‌ای بدون توسعه اخلاقی و فرهنگی به ‌توسعه اقتصادی و علمی دست ‌یابد، رشدی ناهمگون داشته و باید منتظر پیدایش جامعه‌ای بود چون آلمان رایش دوم و سوم و ژاپن دورۀ شووا که توسعۀ ناهمگون و غرور قدرت جامعه‌شان را تبدیل به‌ ماشینی جنگ‌افروز و ویران‌گر کرد و موجبات افروختن آتش دو جنگ جهانی را فراهم آورد.
▫️هنگامی‌که دعوت اسلامی آغاز شد، نخستین هدفش توسعه فرهنگی و نهادینه‌سازی هنجارها و ارزش‌های اخلاقی بود. سیدنا جعفر رضی‌الله‌عنه در مقابل نجاشی این‌گونه دعوت اسلامی در نخستین سال‌های رسالت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را شرح می‌دهد: «شاها! ما گروهی بودیم نادان و بت‌پرست، از خوردن مردار اجتناب نمی‌کردیم. از ارتکاب فحشا و بی‌بندوباری باکی نداشتم. رشتۀ خویشاوندی را می‌بریدیم. همسایه پیش ما احترامی نداشت. ضعیف و درمانده محکوم زورمندان بود. روزگاری بدین منوال به‌سر بردیم تا این‌که خدای تعالی از میان ما پیامبری برگزید که ما نسب او را می‌دانیم و از درستکاری و امانتداری و پاکی او کاملا آگاهیم. او ما را به توحید و یکتاپرستی دعوت نمود و دستور داد تا از عبادت بت‌ها و سنگ‌ها که ما و پدران ما می‌پرستیدند، پرهیز کنیم. او ما را به ‌راستی و راستگویی، امانتداری و خوش‌رفتاری با خویشاوندان و همسایگان و اجتناب از کارهای ناروا و خون‌ریزی توصیه نمود و از ارتکاب فحشا و دروغگویی و خیانت در اموال یتیمان و نسبت‌دادن زنان پاکدامن به ‌کارهای زشت بازداشت.» (نبی رحمت: ۱۲٤)
با توجه به ‌اهمیت اخلاق و هنجارها، شیوه‌ای که جهت ترویج ارزش‌های اخلاقی و زدودن ناهنجاری‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد هم مهم است. متأسفانه برخی از داعیه‌داران اخلاق به‌ شیوه‌ای فرسایشی و وارونه می‌کوشند ناهنجاری‌ها را از سطح جامعه بزدایند و اخلاقیات را ترویج دهند. این افراد مصرانه هر عمل شنیع و ناهنجاری را که در جامعه رخ می‌دهد با دیگران به‌ اشتراک می‌گذارند تا همگان از ناهنجاری‌ها و رفتارهای ناشایست موجود جامعه مطلع شوند. این افراد گمان می‌کنند عمل‌شان نوعی پیشگیری از گناه است و در مردم انگیزۀ اصلاح و خودسازی را تقویت می‌کند.
▫️ازهمین‌رو وعظ برخی واعظان هم بیشتر شامل داستان و حکایت افرادی‌ست که رفتاری خارج از عرف و قبیح انجام داده‌اند و یا گنهکار و عاصی که عاقبتی دردناک داشته است. مخاطبان هم باشنیدن آن اظهار تأسف کرده و به بازنشر حکایت‌ها می‌پردازند. نخستین آفتی که این نوع امر به‌معروف و نهی از منکر همراه دارد ازبین‌رفتن قباحت گناه و ناهنجاری‌هاست. مردم به‌ تدریج می‌پذیرند که ناهنجاری‌ها واقعیت جامعه شده‌اند و دیگر قباحت گذشته را ندارند. برخی هم به‌ استناد آن آشکارا دست به‌ گناه می‌زنند و مدعی می‌شوند وقتی همه این کار را انجام می‌دهند چرا آنان انجام ندهند. اگر ناهنجاری از سوی فردی به ‌ظاهر موفق و موجه سر‌زده باشد، بسیاری در اصل قباحت و نادرستی آن دچار شک شده و می‌پرسند: اگر حقیقتا این عمل ناهنجاری‌ست چرا مانع موفقیت او نشده است؟
▫️یکی از توصیه‌های روانشناسان هم به والدین آن است که به کودک‌شان هرگز نگویند فلان کار را انجام نده، بلکه به او توصیه کنند کار مثبتی که مقابل آن است را انجام دهد؛ زیرا حافظه کودک حرف نفی را حذف کرده و جمله را به ‌صورت مثبت ثبت می‌کند.
حافظۀ انسان‌های بزرگسال هم کارکردی مشابه ذهن کودکان دارد با این تفاوت که هنر توجیه‌کردن و استدلال به آن افزوده شده است.

✍🏼 عبدالرئوف شهنواز

منبع: کانال تلگرامی نویسنده